Yes he can!

Het sprookje dat Barack Obama heet, blijft maar voortduren. Wie mij twee jaar geleden had voorspeld dat een onervaren en bovenal niet roomblanke senator in 2009 het Witte Huis zou bewonen, had ik waarschijnlijk ter plekke voor gek verklaard. Toch flikte Barack Obama dat kunstje. Hij versloeg nipt de gedoodverfde favoriet bij de Democraten, Hillary Clinton, tijdens de voorverkiezingen en daarna wat minder nipt de gematigde en ervaren staatsman John McCain tijdens de verkiezingen. Als kers op de taart kenden wat stoffige Noren hem afgelopen vrijdag na amper negen maanden met de scepter gezwaaid te hebben ook nog de Nobelprijs voor de Vrede toe.

Het comité dat de Nobelprijzen toekent, leek zelf ook niet helemaal te weten waarom ze juist Obama hadden uitverkoren. Er werd wat gemompeld over de veranderde toonzetting van het Witte Huis en het gedeelde gedachtegoed met dynamietuitvinder Alfred Nobel, maar echt klip en klaar leek de uitverkiezing allerminst. Toch valt er wel wat voor te zeggen, want in amper negen maanden tijd heeft Barack Obama eigenlijk al heel wat bereikt.


- In april van dit jaar riep Obama op tot het wereldwijd uitbannen van kernwapens, die hij de 'meest gevaarlijke erfenis van de Koude Oorlog' noemde. Alhoewel hij eraan toevoegde dat dit streven waarschijnlijk niet tijdens zijn leven gerealiseerd zou kunnen worden, werd hij hiermee wel de eerste Amerikaanse president die zich zo openlijk uitsprak tegen kernwapens. Een loze belofte dus? Niet echt, want in juli sloten de Verenigde Staten en Rusland een verdrag, waarin afgesproken werd de kernwapenarsenalen van beide landen met een kwart te reduceren.

- In juni sprak de nieuwbakken president Moslims over de hele wereld verzoenend toe tijdens een toespraak in Caïro. Alhoewel zijn voorganger George Bush nooit de oorlog verklaard heeft aan de Islam, leken de geluiden die uit het Witte Huis kwamen veel op een verkapte oorlogsverklaring. Zo sprak Bush van een 'kruistocht tegen het terrorisme', wat in de Islamitische wereld geïnterpreteerd werd als een oproep tot Middeleeuwse bekeringsdrang. Obama besloot het roer om te gooien en reikte de hand. Terecht, want Moslims en Amerikanen willen eigenlijk hetzelfde; democratie, een betere baan en slechts een bescheiden rol voor het geloof in het openbare leven. Sorteerde de toespraak enig effect?

Een paar dagen na de zalvende woorden van Obama mochten de inwoners van Libanon naar de stembus. Peilingen hadden vooraf een overwinning van Hezbollah voorspeld, de door Iran gesponsorde terreurbeweging annex politieke partij. Hezbollah zou vooral profiteren van het anti-Westerse sentiment dat onder bevolking leefde na de oorlog tegen Israël, waarin de zuiderburen met Amerikaans materieel wijken in Beiroet in de as legden. Hezbollah won tot ieders verbazing niet; de pro-Westerse regeringscoalitie kreeg onverwacht het vertrouwen van de Libanese bevolking. En wat bewoog de Libanezen om af te zien van een motie van wantrouwen tegen het Westen? Volgens analisten was er één duidelijke oorzaak; de speech van Barack Obama in Caïro. Die toespraak had de anti-Amerikaanse wind uit de zeilen van Hezbollah genomen.

- Niet alleen de toespraak in Caïro sorteerde direct effect; de frisse wind die door het Witte Huis blaast heeft wereldwijd positieve gevolgen. Volgens een opiniepeiling van het PEW Research Center heeft de wereld veel meer fiducie in het leiderschap van Obama dan van Bush (zie grafiek). Vooral het groeiende vertrouwen in een groot aantal Islamitische landen is opmerkelijk, wat er mogelijk op duidt dat het ronselen van rekruten voor de Jihad een stukje lastiger is geworden met Obama aan het roer.

- Door de oorlog in Irak raakte Europa tot op het bot verdeeld. De tegenstanders van de oorlog, met name Duitsland en Frankrijk, werden door het Witte Huis bestempeld als het 'Oude Europa' en afgedaan als irrelevant. Ook hier heeft Obama wonden weten te helen; momenteel is Obama populairder in Duitsland en Frankrijk dan Angela Merkel en Nicolas Sarkozy. Een gezonde relatie tussen de twee grootste economieën ter wereld kan alleen maar bevorderlijk voor de wereldvrede zijn.

- Barack Obama heeft Israël openlijk opgeroepen te stoppen met het bouwen van nederzettingen op de Westoever van de Jordaan. Deze nederzettingen zijn het belangrijkste obstakel in het bereiken van een vredesakkoord tussen Israël en de Palestijnen, maar werden door Bush nog gedoogd. Obama beloofde een hardere lijn tegen Israël en een veel actievere rol van de Verenigde Staten in het vredesproces. Alhoewel er weinig analisten rekening houden met Amerikaans succes, lijkt Obama zich desondanks te willen vastbijten in de kwestie. Ter illustratie; op het moment dat het Nobelprijscomité bekendmaakte dat Obama de vredesduif van het jaar was geworden, was de speciale gezant van de VS, George Mitchell, aan het onderhandelen met premier Bejamin Netanyahu. Mitchell wist eerder de strijdende partijen in Noord-Ierland ervan te overtuigen de strijdbijl te begraven, dus wie weet?

- Barack Obama heeft het omstreden raketschild in Polen en Tjechië afgeblazen. Alhoewel het schild bedoeld was om Europa en Amerikaanse belangen te beschermen tegen raketaanvallen van 'schurkenstaten', zagen vooral de Russen het als een nieuwe poging de macht van Moskou in te perken. Rusland had al gedreigd opnieuw te gaan investeren in een uitbreiding van het kernwapenarsenaal, maar die investering lijkt nu van de baan. Het schild was daarnaast buitengewoon impopulair in Polen en Tjechië, waar bijna negentig procent van de bevolking tegen de plaatsing was. De schurkenstaten kunnen allesbehalve opgelucht ademhalen, want de ontwikkeling van een alternatief raketschild gaat gewoon door. Moskou en Washington zijn in ieder geval naar buiten toe weer dikke vrienden.

- Barack Obama gaat de Amerikaanse troepen zo snel mogelijk terug trekken uit Irak. In 2011 moeten de gevechtstroepen al huiswaarts gekeerd zijn, al lijkt een kleine, meer permanente militaire aanwezigheid van Amerika onvermijdelijk om de prille democratie in Irak te beschermen. Het lijkt in ieder geval meer op vrede dan op oorlog.

- Barack Obama gaat een nieuwe strategie uitvouwen voor Afghanistan, een tweede oorlog die hij geërfd heeft van zijn voorganger. Hij beloofde eerder al een uitbreiding van het aantal Amerikaanse troepen, maar lijkt nu op voorspraak van de belangrijkste Amerikaanse generaal in de regio, David Petraeus, te willen gaan onderhandelen met de meer gematigde facties binnen de Taleban. Het heeft er alle schijn van dat die aanpak, die uiteindelijk ook wat rust bracht in Irak, voor meer vrede gaat zorgen, of in ieder geval een sneller einde van het conflict.

- En last but not least; met Barack Obama aan het roer hebben de Verenigde Staten eindelijk weer een leidende rol op zich genomen op het gebied van de klimaatverandering. De in potentie beschaving bedreigende global warming kan alleen een halt worden toegeroepen als het machtigste land ter wereld de regie in handen neemt. En als er één bedreiging is voor de wereldvrede, dan is dat de opwarming van de aarde.

Afijn, de Nobelprijs voor de Vrede kwam misschien wat te vroeg, want veel van de ambities van Obama op het gebied van de wereldvrede staan pas in de steigers, maar welke Chinese dissident, Ierse zanger of Iraanse blogger heeft het afgelopen jaar meer betekend voor de vrede? Ik kan er zo één, twee, drie niet één bedenken. Daarnaast won bondskanselier Willy Brandt dezelfde Nobelprijs in 1971 voor de door hem ontwikkelde Ostpolitik, waarmee hij toenadering tussen West- en Oost-Duitsland trachtte te bewerkstelligen. Dat klusje was ook pas in 1990 geklaard.

Mocht Obama ook nog eens slagen in het reduceren van kernwapens, het brengen van vrede in het Midden-Oosten en Afghanistan en het tegengaan van global warming, dan stel ik voor om hem de prijs gewoon nog een keer te geven!

Kopenhagen II (Vrouwen en kinderen eerst! )

In december komen in de Deense hoofdstad 190 wereldleiders bijeen om een nieuw klimaatverdrag te sluiten, dat de opvolger van het Kyoto-protocol moet worden. In Kopenhagen willen de wereldleiders maatregelen nemen die de opwarming van de aarde moeten indammen; we mogen op maximaal twee graden opwarming uitkomen. In mijn vorige blogbericht beschreef ik nog hoe de wereld eruit zal zien als Kopenhagen slaagt; een twee-gradenwereld betekent dode oceanen, massale migratie, honger, droogte en snikhete Europese zomers. Een flinke bak ellende dus.

De onderhandelingen die momenteel gaande zijn - en nogal stroef verlopen - zijn gebaseerd op de vierde IPCC rapportage, die twee jaar geleden gepresenteerd werd. Het wetenschappelijk onderzoek dat de basis vormde voor het onderzoek van de IPCC is ongeveer drie á vier jaar oud. Het werk van de IPCC werd in 2007 beloond met de Nobelprijs voor de Vrede, maar is inmiddels al net zo gedateerd als een mogelijk presidentschap van milieuridder Al Gore.

Het milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) presenteerde afgelopen donderdag een rapport dat wel gebaseerd is op het meest recente wetenschappelijke onderzoek. De metastudie van de UNEP legde de uitkomsten van 400 peer reviewed onderzoeken naast elkaar en trok nieuwe conclusies over de vaart en aard van de klimaatverandering. En die conclusies zijn ronduit zorgwekkend te noemen, beangstigend zelfs.

Volgens de UNEP zal de doelstelling van Kopenhagen om de temperatuurstijging bij twee graden te stoppen onhaalbaar blijken te zijn. Zelfs als de Verenigde Staten en de Europese Unie hun uitstoot van CO2 in 2050 met 80% hebben teruggebracht, en daar is momenteel absoluut geen sprake van, zal rond het jaar 2100 de global warming de wereld gemiddeld vijf á zes graden warmer hebben gemaakt. De onderzoekers gaan ervan uit dat vooral ontwikkelingslanden weinig trek zullen hebben in een forse CO2-reductie. Alleen al China zou verantwoordelijk worden voor twee van de zes graden temperatuurstijging. En die andere opkomende supermacht, India, ligt momenteel op koers om de CO2-uitstoot in 2030 te verdrievoudigen.

De studies die de UNEP onder de loep nam, laten zien dat de ijskappen op de Noord- en de Zuidpool en op Groenland veel sneller smelten dan tot nu toe werd aangenomen. 'Global warming is accelerating in ways that we are not anticipating,' zo meldde Robert Corell, één van 'Amerika's meest prominente klimatologen' die toezicht hield op het onderzoek, afgelopen donderdag aan de nieuwszender MSNBC. Achim Steiner, het hoofd van de UNEP, deed er nog een schepje bovenop: 'We are headed toward very serious changes in our planet.

Alleen als de rijke landen hun emissie met 80% terugbrengen en de armere landen met 50% zal de temperatuurstijging misschien aan het einde van deze eeuw blijven steken op drie graden. Het probleem is, dat er in de drie-gradenwereld allerlei feedbackmechanismen in werking zullen treden, waardoor het proces van global warming oncontroleerbaar wordt en de temperatuur automatisch zal doorstijgen naar vijf en dan zes graden.

Het is moeilijk te voorspellen hoe de zes-gradenwereld eruit zal zien, al biedt het verre verleden mogelijk een blik op de toekomst. Tijdens het Paleoceen-Eoceen Thermisch Maximum 56 miljoen jaar geleden steeg de temperatuur ook met zes graden, al ging dat destijds veel geleidelijker dan nu; het opwarmen gebeurde binnen 20.000 jaar in plaats van een eeuw. Fruitbomen groeiden op Groenland en er zijn fossielen uit die periode gevonden van schildpadden en krokodillen binnen de poolcirkel van Canada. De polen waren volledig ijsvrij, met als gevolg een drastische stijging van de zeespiegel. De landmassa tussen de poolcirkels was veranderd in een grote woestijn. Er was geen plaats voor miljarden mensen in ieder geval.

Zorgwekkender nog is wat er zal gebeuren met het methaanijs dat nu nog in grote hoeveelheden in de oceaanbodem opgeslagen ligt. Als de oceanen warmer worden - tijdens het Paleoceen-Eoceen Thermisch Maximum was de temperatuur van het water in de Noordelijke IJszee een aangename 20 graden Celsius - dan ontsnapt het methaan met veel geweld aan de oceaanbodem en zal het met gigantische ontploffingen in de atmosfeer vrijkomen. Ter vergelijking: de kracht waarmee dit kan gebeuren is 10.000 keer groter dan die van ons totale kernwapenarsenaal.

Tijdens de Perm-Trias-massa-extinctie 250 miljoen geleden stierf bijna 95% van al het leven uit; het is de grootste uitstervingsgolf die de aarde ooit gekend heeft. Ook toen was het gemiddeld 'maar' zes graden warmer. Klimaatverandering was destijds één van de boosdoeners en al valt het momenteel onmogelijk te zeggen of de geschiedenis zich op dezelfde wijze zal herhalen, het valt helaas ook niet uit te sluiten. Sterker nog, volgens de meeste biologen zitten we al middenin de zesde grote uitstervingsgolf uit de geschiedenis van de aarde: de Holoceen-extinctie. Nooit eerder stierven er zoveel diersoorten zo snel uit. In 2100 is mogelijk de helft van de alle soorten verdwenen...

De paleontoloog Peter Ward laat in onderstaande video zien dat de voorgaande massale uitstervingen ook veroorzaakt werden door klimaatverandering. Naast methaan wijst hij op waterstofsulfide als oorzaak van veel ellende.



Kortom, Kopenhagen zou zo maar eens het belangrijkste verdrag uit de geschiedenis van de mensheid kunnen worden. Een opwarming van de aarde met drie, vier, vijf of zes graden staat simpelweg gelijk aan zelfmoord.

Kopenhagen

Vanochtend was ik aanwezig bij een zogenaamde flash mob op de Grote Markt hier in Groningen. De ongeveer vijftig aanwezigen wilden een Groningse 'wake up call' geven aan de wereldleiders die morgen bijeenkomen voor een belangrijke klimaatconferentie in New York. Om vijf voor twaalf lieten ze hun mobiele telefoons rinkelen, piepen en jengelen om aandacht vragen voor de noodzaak maatregelen te nemen om het proces van global warming te beteugelen. Het gebeurde allemaal in de gloed van een bijzonder aangename en opvallend warme septemberzon.

Of het zal helpen? Waarschijnlijk niet, al heeft Noam Chomsky ooit beweerd dat elk protest, hoe klein ook, effect heeft, als een zandkorreltje in het raderwerk. En wie ben ik om hem tegen te spreken?

Erg goed nieuws komt er vooralsnog niet uit The Big Apple. De voorzitter van de Europese Commissie waarschuwde vandaag dat de onderhandelingen voor een nieuw klimaatakkoord 'gevaarlijk dicht bij een impasse zitten'. In december moeten 190 landen in Kopenhagen hun handtekening onder de opvolger van het Kyoto-protocol zetten, maar vooralsnog ziet het er somber uit.

Ik moet bekennen dat ik mij tot voor kort nooit zoveel zorgen maakte over global warming. Gewoon de dijken wat ophogen en elke lente eerder Rokjesdag; het leek na- en voordelen te hebben. Misschien komt het door het 'warming'-gedeelte. Warmte associeer je toch sneller met zomer, liefde, gefriemel onder de dekens en vakantie, dan met honger, dood, droogte of overstromingen.

Voor wie nog niet genezen is van de 'het zal wel loslopen'-mentaliteit raad ik van harte het boek Zes Graden van Mark Lynas aan. Lynas is geen klimatoloog, maar een Engelse journalist met een graad in de politicologie, wat hem misschien een wat onwaarschijnlijke pleitbezorger van de gevaren van global warming maakt. Overspoeld door een stortvloed aan tegenstrijdige mediaberichten besloot hij zijn eigen onderzoek in te stellen. Mark Lynas worstelde zich vervolgens door honderden wetenschappelijke studies heen. Het resultaat was volgens de Royal Society het beste wetenschapsboek van 2008.

In Zes Graden kiest Lynas voor een erg goede invalshoek. Hij beschrijft op basis van de door hem bestudeerde wetenschappelijke artikelen wat er zal gebeuren als de temperatuur gemiddeld met één, twee, drie, vier, vijf of zes graden zal stijgen. Bij elke graad geeft hij weer hoe de wereld zal veranderen en welke regio's het meest getroffen zullen worden. Bij één graad valt het allemaal nog wel mee; bij zes graden betreden we de hel volgens Lynas, en zal de menselijke beschaving in zijn voorbestaan bedreigd worden.

Het nieuwe akkoord dat in Kopenhagen zal moeten worden gesloten wil de opwarming van de aarde beperken tot twee graden. Sinds het begin van het Industrieel Tijdperk is het gemiddeld al 0,8 graden Celsius warmer geworden. Als Kopenhagen slaagt, en daar heeft het zeker niet alle schijn van, dan krijgen we er dus nog 1,2 graden bij.

Een gemiddelde stijging van de temperatuur met twee graden, of zoals Lynas het beschrijft de twee-gradenwereld, levert al genoeg ellende op. 125.000 jaar geleden was de ijskap van Groenland volledig gesmolten. Het was destijds gemiddeld één á twee graden warmer dan nu. Die ijskap zal als Kopenhagen een succes wordt, mogelijk weer smelten, met als gevolg een uiteindelijke stijging van de zeespiegel met zeven meter. Nederland zal derhalve fors moeten investeren in een nieuw Deltaplan, anders houden we als land simpelweg op te bestaan. En dat is het vooruitzicht als Kopenhagen slaagt...

In de twee-gradenwereld worden onze oceanen woestijnen. De koolstof in de atmosfeer wordt geabsorbeerd door het zeewater, waardoor de oceanen langzaam zullen verzuren. In het verzuurde water kunnen plankton en schelpdieren niet leven, waardoor de basis van de voedselketen verdwijnt en alle grotere organismen zullen uitsterven. De koraalriffen zijn in de twee-gradenwereld ten dode opgeschreven.

De Europese zomers zullen gemiddeld net zo warm zijn als die van 2003, toen 30.000 Europeanen door de hitte bezweken. In de toekomst zullen de extreme zomers nog veel warmer zijn en mogelijk honderdduizenden doden claimen. De bosbranden die nu het Middellandse Zeegebied al teisteren, zullen in grootte en frequentie gaan toenemen. In de Verenigde Staten zal de eeuwige sneeuw op de toppen van de Rocky Mountains smelten en staten als Californië met enorme droogte te kampen krijgen. De Amerikaanse Midwest, nu nog de graanschuur van Amerika, is dan allang veranderd in een zandvlakte. Lynas voorspelt hongersnoden, migratiestromen en massale sterfte; als Kopenhagen een succes wordt...

Mocht Kopenhagen geen succes worden, zoals het Kyoto-protocol ook mislukt is, dan wacht ons en in ieder geval onze kinderen en kleinkinderen een donkere toekomst. Bij drie graden treden er allerlei feedbackmechanismen in werking, waardoor het proces van global warming definitief oncontroleerbaar wordt en vooral zichzelf zal gaan versterken. In de drie-gradenwereld droogt het Amazonegebied uit en zal het in 'epische bosbranden' verdwijnen. Alle koolstof die daarbij vrijkomt, zal zich in de atmosfeer ophopen en het broeikaseffect versterken. In de toendra's van Siberië zal daarnaast een duizelingwekkende hoeveelheid methaan dat nu nog vastgevroren in de permafrost ligt, bubbelend aan de grond ontsnappen. Methaan is 21 keer beter in het vasthouden van warmte dan koolstof; de temperatuurstijging zal de pan uit escaleren.

Afijn, de twee-gradenwereld waar we nu voor gaan kiezen, is tenminste nog een leefbare wereld. Boven de drie graden is de ramp niet meer te overzien. Bij het hoofdstuk over de zes-gradenwereld citeert Lynas een passage uit Dante's Inferno. De wereld die hij beschrijft lijkt in niets meer op onze huidige planeet.

Zes Graden is geen fijn boek om voor het slapengaan open te slaan. Het leest als het scenario van een absurde rampenfilm. Jammer genoeg spelen we zelf de hoofdrol en zijn de begintitels allang van het scherm verdwenen; global warming vergt nu al 300.000 slachtoffers per jaar en dat zullen er alleen maar meer worden.

We mogen blij zijn als de heren en dames wereldleiders het in december eens worden in Kopenhagen. Maar er zal zelfs in het meest positieve geval geen reden voor feest zijn.

De Immigrante

Ze werd al op jonge leeftijd vanuit een Aziatisch land naar Nederland gehaald, omdat ze hier waarde aan een onderneming zou kunnen toevoegen. Tijdens haar lange reis in het ruim van een vrachtschip zag ze het daglicht nooit. Haar werkzaamheden hier waren eigenlijk vrij eenvoudig; ze moest zich simpelweg de hele dag laten begluren. De mensen joelden wel eens, maar meestal zwaaiden ze wat of maakten ze foto's, al kwamen ze nooit te dichtbij. Betaald kreeg de immigrante niet, maar de onderneming voorzag haar in onderdak en voedsel. Ze leed geen honger.

Haar bewegingsvrijheid werd wel drastisch ingeperkt; ze mocht het terrein van de onderneming nooit verlaten. De onderneming was het laatste dat ze ooit van de wereld zou zien. Om het leven van de immigrante wat draaglijker te maken, werden andere Aziatische immigranten naar Nederland gehaald. Zo had ze wat gezelschap. Ze aten en sliepen samen in gevangenschap.

De onderneming stimuleerde de voortplanting binnen de groep. Waarschijnlijk zou natuurlijke aanwas de kosten van het overbrengen uit Azië kunnen verminderen. De immigrante kreeg echter nooit kinderen, maar ze was als een lieve oude oma voor de rest van de groep. Aanpassen aan de Nederlandse cultuur deed de groep nooit. Binnen de onderneming ging men ervan uit dat de immigranten niet intelligent genoeg waren om een taal te leren.

Afgelopen zondag stierf de immigrante door wat eigenlijk een bedrijfsongeval was. De groep verveelde zich, want door het slechte weer kwamen maar weinig bezoekers zich aan de immigranten vergapen. Twee jongens stoeiden wat en botsten tegen de immigrante op. Ze viel, brak een nekwervel, raakte verlamd en stierf een dag later. De hele groep was in rouw.

Het was mooi om te zien hoe het lot van deze immigrante de Partij voor de Vrijheid na aan het hart ging. Dion Graus, de nummer zes op de lijst van Geert Wilders, had het over 'wantoestanden' en 'zo’n tragisch ongeluk als dit weekend had niet mogen gebeuren'. Graus gaat kamervragen aan minister Gerda Verburg stellen over de veiligheid van dit soort immigranten. Het was een onverwachte geste uit de hoek van een partij die zich doorgaans profileert als anti-immigratiepartij. Voor de immigrante maakten ze een hartverwarmende uitzondering.

De immigrante in kwestie is de op vijfenveertig jarige leeftijd om het leven gekomen Aziatische olifant Annabel, de 'lieveling van de verzorgers en bezoekers van Dierenpark Emmen'. Annabel viel door het schrikdraad heen een gracht zonder water in. Door de wervelbreuk en de verlamming kon ze niet meer op eigen benen staan. Een dierenarts gaf haar zondag een spuitje.



Dion Graus wordt op de website van de PVV omschreven als een iemand met 'een hart van goud' en dat hart 'klopt vooral voor dieren'. Graus wil dan ook dierenrechten laten opnemen in de grondwet. Dat is een lovenswaardig initiatief, al wordt er verder op de website niet uitgewijd over welke rechten dat precies zijn. Het recht op een vierkante in plaats van een ronde kom? Het recht om niet opgegeten te worden? Of life, liberty and the pursuit of happiness?

De grootste bedreiging voor de olifantenpopulaties in Afrika en Zuidoost-Azië zijn niet de grachten in dierentuinen, maar de opwarming van de aarde. Over global warming rept de PVV met geen woord op de eigen website. Dat is opmerkelijk, want klimaatverandering vormt niet alleen een bedreiging voor olifanten, maar ook voor Nederland. Een lawine aan wetenschappelijk onderzoek wordt blijkbaar simpelweg genegeerd. Alleen de dieren in Nederland gaan de PVV klaarblijkelijk aan het hart.

Geert Wilders heeft geen wetenschappelijk onderzoek nodig om te roepen dat Nederland overspoeld wordt door een 'tsunami van Moslims'. Er is geen demografische projectie die zijn uitspraken onderbouwt. Wetenschap is blijkbaar irrelevant als je ergens in gelooft. Daarin staat de PVV niet alleen jammergenoeg.

De tsunami die ons bedreigt zal gewoon bestaan uit water. Conservatieve schattingen spreken over een stijging van de zeespiegel met ongeveer een meter deze eeuw. Dat is nog behapbaar. Komen de doemscenario's uit over het wegsmelten van de ijskappen op Antartica en Groenland, dan is er geen redden meer aan.

Voor de olifanten zal slechts een uitputtingsslag om te overleven resteren, zoekend naar sporen van water in een uitdrogende habitat. De hitte en de woestijnvorming maken hun voortbestaan erg onzeker. Annabel heeft het waarschijnlijk nog helemaal niet zo slecht gehad.

Glazen bollologie

De naam Nostradamus zie je tegenwoordig weer vaak opduiken en dat komt niet alleen door de grappige sketch van Hans Teeuwen. Van Michel de Nostredame (zie afbeelding) verscheen in 1555 Les Propheties, een bundel met honderden kwatrijnen waarin hij voorspellingen over de toekomst deed. Nostradamus hield ervan zijn voorspellingen zo vaag mogelijk te houden, want hij noemt geen jaartallen en daarnaast zijn de vierregelige verzen doorspekt met voor meerdere interpretaties vatbare beeldspraak. En juist door die vaagheid blijven lezers er allerlei 'waarheden' in vinden.



Ik heb me wel eens met wat flinke tegenzin op een paar strofen gestort, en het leest eigenlijk nog best lekker weg, maar ik vermoed toch wel dat zijn voorspellingen klinkklare onzin zijn, oftewel la-rie-koek! De al dan niet door hallucinogene middelen opgewekte visioenen rechtvaardigen de eeuwenlange aandacht niet of nauwelijks. Toch begrijp ik de voortdurende fascinatie met waarzeggers als Nostradamus wel. Het is, getuige het succes van het science-fictiongenre in de populaire cultuur, blijkbaar interessant om over de toekomst te fantaseren. Daarnaast geven voorspellingen mensen het idee dat de geschiedenis zich via een vast patroon ontwikkelt; er is geen sprake van chaos, maar van orde. Orde - of eigenlijk determinisme - betekent zekerheid en daar snakken we allemaal wel naar. Toch?

Terwijl er miljoenen historici en archeologen zijn die dagelijks al bladerend door stoffige archieven of al kwastend in een bouwput het verleden in kaart proberen te brengen, zijn er weinig serieuze wetenschappers die zich inlaten met het uitspreken van toekomstverwachtingen voor de al te lange termijn, terwijl de wetenschap in essentie niets anders dan gereedschap om de toekomst mee te kunnen voorspellen is. Wetenschappers zijn zich echter vaak danig bewust van de beperkingen van hun eigen kennis.

Zo kan een geoloog goed beschrijven wat er tijdens een aardbeving gebeurt, maar exact voorspellen wanneer de volgende zal plaatsvinden is vrijwel onmogelijk. Een astronoom weet dat asteroïden regelmatig met vernietigende kracht inslaan op het aardoppervlak, maar wanneer de volgende zal inslaan valt niet te zeggen. Een viroloog weet dat er regelmatig virussen opduiken die de wereldbevolking in een pandemie uitdunnen, maar wanneer de volgende uitbraak zal zijn, blijft giswerk. Een historicus weet dat oorlogen eerder regel dan uitzondering zijn, maar wanneer de volgende zal uitbarsten? Et cetera.

De toekomst is dan ook moeilijk te voorzien en het is daarnaast carrièretechnisch niet handig om je vingers te branden aan al te stellige uitspraken. Zo deed de Club van Rome in een rapport getiteld Grenzen aan de Groei in 1973 een groot aantal voorspellingen over de gevolgen van overbevolking en het uitgeput raken van grondstoffen en die voorspellingen zijn stuk voor stuk niet uitgekomen. Sceptici met betrekking tot de oorzaken en de gevolgen van de opwarming van de aarde wijzen doorgaans graag op dat rapport; we moesten maar niet al te veel waarde hechten aan allerlei doemscenario's, hoe knap de koppen ook zijn die de scenario's schetsen.

Toch zijn er veel wetenschappers die zich wel inlaten met het voorspellen van de toekomst. Zij baseren zich niet op goddelijke inspiratie, de sterren of de geestverruimende werking van paddenstoelen, maar trekken bestaande trends en ontwikkelingen door naar bijvoorbeeld het einde van deze eeuw. Voor de ene wetenschapper levert dit een bijzonder naargeestig toekomstbeeld op; voor de ander juist een toekomst om naar te verlangen. Futurologen worden deze mensen soms ook wel genoemd en een aantal van hen is zeker de moeite van een nadere bestudering waard. Hoe zal deze eeuw er uit komen te zien?

Kille woorden over een warme toekomst

Eerst maar eens die verdraaide klimaatverandering. Vorige week werden de resultaten van een peiling over global warming van de Universiteit van Illinois onder meer dan tienduizend aardwetenschappers gepubliceerd; negentig procent van de respondenten gaf aan dat er sprake is van een opwarming van de aarde. Meer dan tachtig procent erkende dat menselijke activiteit een belangrijke oorzaak van die opwarming is. Opvallend is dat meer dan negenenzeventig procent van de ondervraagde klimatologen - veelal afhankelijk van publieke middelen - aangeeft dat global warming plaatsvindt en dat mensen daarin een rol spelen; vooral petroleumgeologen - veelal betaald door oliemaatschappijen - betwijfelen of de opwarming echt is en slechts zevenenveertig procent erkent de menselijke invloed op dat proces. Hmmm, hoe zou dat nou toch komen? Het onderzoek toont in ieder geval aan dat de overgrote meerderheid van de wetenschap aan de kant van Al Gore en consorten staat.

Wel bestaan er nog grote verschillen van mening over hoe kwalijk dit proces van opwarming nu precies is. Eén van de belangrijkste klimaatwetenschappers is James Hansen. Hij geeft leiding aan het Goddard Institute of Space Studies van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Zijn instituut verricht met wereldwijd duizenden meetpunten onderzoek naar temperatuurverandering in onze atmosfeer. Hansen waarschuwt als sinds het einde van de jaren tachtig voor de gevolgen van klimaatverandering. Afgelopen week kwam hij weer in het nieuws; volgens Hansen heeft president Obama nog maar vier jaar de tijd om de wereld te redden! Het moet absoluut binnen zijn eerste termijn gebeuren, want anders is het te laat.

Volgens Hansen zijn de gevolgen van global warming tot dusver onderschat; het smelten van de poolkappen gaat veel sneller dan vooralsnog werd aangenomen, waardoor de stijging van de zeespiegel aan het einde van de eeuw niet maximaal zestig centimeter zal zijn, zoals het IPCC recentelijk voorspelde, maar zal uitkomen op bijna anderhalve meter. De gevolgen voor dichtbevolkte kustgebieden in Nederland, Bangladesh en China zullen rampzalig zijn, aldus Hansen, die overigens ook aangaf dat het proces niet meer te stoppen valt, hooguit nog af te remmen. De door Obama voorgestelde maatregelen zijn verre van afdoende in ieder geval. De vorige president negeerde de waarschuwingen van Hansen simpelweg de afgelopen acht jaar...

'Het is al te laat!' roept de Britse wetenschapper James Lovelock (zie foto). Lovelock is vooral beroemd geworden door zijn onderzoek naar chloorfluorkoolstofverbindingen (CFK's) en als bedenker van de Gaia Hypothese. Deze CFK's breken onder invloed van de ultraviolette straling van de zon het ozon in de ozonlaag af, waardoor er gaten ontstaan in de natuurlijke beschermlaag tegen zonnestraling. Mede door het onderzoek en het activisme van Lovelock is er een wereldwijd verbod gekomen op het gebruik van CFK's in bijvoorbeeld koelkasten en airconditioners en hoeven we ons tijdens het zonnen minder zorgen te maken over huidkanker.

Of een soortgelijke eensgezindheid met betrekking tot global warming de wereld nog kan redden, geeft hij 'not a hope in hell'. Alleen als boeren massaal hun oogstafval gaan verbranden en als houtskool door hun akkers vermalen, kan de hoeveelheid koolstof die bij de vertering van dat afval door allerlei kleine beestjes als microben wordt vrijgemaakt, worden teruggedrongen. Maar Lovestock ziet het simpelweg niet gebeuren; sinds het Verdrag van Kyoto kibbelen wereldleiders al jaren over een vervolg, maar dat lijkt er voorlopig niet te komen.



Lovelock voorspelt dat er aan het einde van deze eeuw nog maar hooguit een miljard mensen op aarde zullen zijn. De gevolgen van de klimaatverandering zullen de wereldbevolking vrijwel decimeren. Waar James Hansen waarschuwt voor een hogere zeespiegel, daar wijst James Lovelock op de gevolgen voor de landbouw, vooral door woestijnvorming en afnemende bodemvruchtbaarheid. Een groot deel van de wereldbevolking voedt zich met rijst en juist dat gewas is erg gevoelig voor temperatuurstijgingen; een paar graden warmer levert al een fors lagere oogst op. In de gebieden waar nu al sprake is van structurele tekorten, zullen hongersnoden deze eeuw de bevolking uitroeien of op de vlucht jagen. Het resulterende intensievere gebruik van landbouwgronden die nog wel voldoende oogst opleveren, zullen daar de grond snel uitputten.

Lovelock wijst voor zijn voorspelling op de situatie van vijfenvijftig miljoen jaar geleden, toen er door vulkanen net zoveel koolstof de atmosfeer ingepompt werd als nu door mens en natuur samen. Dat leidde destijds tot het temperatuursmaximum tijdens de overgang van het Paleoceen naar het Eoceen. Twintigduizend jaar lang was de temperatuur gemiddeld vijf graden hoger dan normaal, waardoor de poolkappen smolten en de wereld grotendeels veranderde in één grote woestijn. Wat miljoenen jaren geleden gebeurde, zal zich deze eeuw herhalen. 'Het is alsof we met zijn allen in een roeibootje zitten, niet beseffende dat even verderop de Niagarawatervallen liggen,' vertelde Lovelock vorig jaar in de Belgische krant Het Laatste Nieuws. Toch wordt er momenteel nog meer waarde gehecht aan het redden van Fortis, dan het redden van, tja, de planeet.

De hongersnoden, vluchtelingenstromen, epidemieën en massale sterfte zal Lovelock in ieder geval niet meer meemaken. De negentigjarige zal later dit jaar nog wel het voorrecht ten deel vallen een ruimtereis te mogen maken. Richard Branson, de grote man achter alles wat Virgin doet, heeft Lovelock als gast uitgenodigd voor de eerste vlucht van SpaceShipTwo van Virgin Galactic. Daar kan hij nog een laatste blik werpen op de volgens hem overbevolkte en nu nog groene planeet - de woestijnvorming is overigens al in volle gang. Het valt te hopen dat de voorspellingen van zowel Hansen als Lovelock niet uitkomen, maar het is verstandig om er meer waarde aan te hechten dan aan de dichtregels van Nostradamus.

De technologische singulariteit van Kurzweil

Er is er dan geen hoop meer? De jobstijdingen over het klimaat, de proliferatie van massavernietigingswapens, de (aanstaande) beschavingsoorlogen, de nog steeds groeiende milieuvervuiling en de massale uitsterving van soorten doen het ergste vermoeden. Wellicht dat die hoop toch nog valt te putten uit de technologische vooruitgang, zeker als we Ray Kurzweil (zie foto) mogen geloven. Waar James Lovelock zichzelf omschrijft als een optimistiche pessimist, daar valt Kurzweil het beste te omschrijven als een hyperoptimistische optimist. Was de twintigste eeuw al een bijzondere eeuw qua technologische ontwikkelingen, de eenentwintigste eeuw zal volgens Kurzweil een eeuw van extreme en onvoorstelbare vooruitgang worden.



Kurzweil beredeneert in zijn uit 2001 stammende essay The Law of Accelerating Returns dat zowel biologische evolutie als technologische ontwikkeling geen lineaire processen zijn, maar beide een exponentiële groei laten zien. Het leven op aarde begon ongeveer vier miljard jaar geleden, maar bleef drieënhalf miljard jaar erg primitief; veelal eencellig en orgaanloos. Ongeveer een half miljard jaar geleden groeide het aantal soorten en de complexiteit van het leven explosief, tijdens de Cambrische Explosie. Sindsdien is het leven zich exponentieel blijven ontwikkelen - enkele massale uitstervingsgolven daargelaten - tot de enorme diversiteit aan soorten die we vandaag de dag kennen.

Kurzweil beweert dat technologische evolutie een eigenlijk natuurlijke uitbouw en voortzetting is van de biologische evolutie. Naar schatting drie miljoen jaar geleden begonnen de voorouders van de moderne mens gebruik te maken van gereedschappen gemaakt van steen. Het markeerde het begin van de Steentijd. Net als bij de biologische evolutie volgde vervolgens een lange periode van trage ontwikkeling. Pas rond 4.000 voor Christus werd voor het eerst brons gebruikt om gereedschappen mee te vervaardigen, maar vanaf dat moment zet de groei pas goed door. In de laatste twee eeuwen is het hek pas echt van de dam; van stoommachines, elektriciteit, radio, telefonie, verbrandingsmotoren, computers naar het internet - het gebeurde allemaal binnen enkele generaties en een fractie op de tijdschaal van de evolutie.

De technologische ontwikkelingen gaan momenteel zo snel, dat volgens Kurzweil de eenentwintigste eeuw net zo veel vooruitgang zal laten zien als de voorgaande 20.000 jaar samen. Alhoewel hij in zijn essay ingaat op een groot aantal technologische ontwikkelingen, wijst hij specifiek op de ontwikkeling van computers. De rekenkracht van computers is sinds de Tweede Wereldoorlog al tweeëndertig keer verdubbeld. De eerste computer die net zo krachtig is als het menselijke brein verwacht Kurzweil rond 2014. De eerste computer die net zo krachtig zal zijn als alle menselijke breinen samen verwacht Kurzweil ergens in de jaren veertig van deze eeuw. We staan, kortom, op het punt om een kunstmatige intelligentie te produceren die onze biologische intelligentie ver zal overstijgen. De onderstaande grafiek laat zien wanneer Kurzweil inschat dat die kunstmatige intelligentie beschikbaar wordt voor duizend dollar.


En wat zullen de gevolgen zijn van die (zelfs dubbele) exponentiële groei van technologische ontwikkelingen en kunstmatige intelligentie? Die zullen onvoorstelbaar zijn en letterlijk ons denkvermogen te boven gaan. Ten eerste zal die kunstmatige intelligentie in staat zijn om haar eigen intelligentie te vergroten, eerst met kleine stapjes, maar vervolgens weer exponentieel. In 2099 zal kunstmatige intelligentie als gevolg daarvan biljoenen keer biljoenen keer groter zijn dan de huidige biologische en kunstmatige intelligentie samen. Deze superintelligentie zal ten tweede technologieën kunnen ontwikkelen die met onze menselijke breinen simpelweg niet te bevatten zullen zijn en ook niet te voorspellen. We kunnen niet voorbij de horizon van die gebeurtenis kijken, net zoals natuurkundigen niet voorbij de waarnemingshorizon van een zwart gat kunnen kijken. Net als een zwart gat een singulariteit wordt genoemd, zo spreekt Kurzweil van een technologische singulariteit - een term die overigens niet door hem verzonnen is.

Is Ray Kurzweil knettergek? Dertien eredoctoraten van evenzovele universiteiten geven aan dat hij serieus wordt genomen. Bill Gates noemde hem een 'visionair'. Kurzweil adviseert de Amerikaanse strijdkrachten en is een graag geziene gast bij Amerikaanse presidenten. Tijdens de Amerikaanse voorverkiezingen mocht hij bij een campagnebijeenkomst in Pennsylvania vorig jaar Barack Obama aankondigen. Dit jaar zal Kurzweil net als Al Gore het filmdoek gaan gebruiken om zijn boodschap te verkondigen in een film getiteld The Singularity is Near. Inmiddels vangt Kurzweil veertigduizend dollar per lezing; een bedrag dat alleen al in 2006 veertig keer grif werd neergeteld voor de toekomstvisies van deze technologische Nostradamus.

En de klimaatverandering, gaat die geen roet in het singulariteitseten gooien? Waar James Lovestock buitengewoon pessimistisch is, daar claimt Kurzweil dat we ons geen zorgen hoeven te maken. In 2020 zullen we met nanotechnologie zonnecellen weten te fabriceren die zo efficiënt zullen zijn, dat we geen behoefte meer zullen hebben aan fossiele brandstoffen of nucleaire energie. De technologische vooruitgang zal ons daarnaast op den duur gaan redden van ziektes en zelfs sterfelijkheid - Kurzweil voorziet namelijk dat biologie en (nano-)technologie op den duur zullen samensmelten. Onze hersenen en wie weet ons bewustzijn worden in de toekomst gewoon opgeslagen op een harde schijf. Vervolgens zullen onze intelligentie en de door ons geschapen kunstmatige intelligentie zich met de snelheid van het licht - en wellicht sneller - over ons zonnestelsel en het heelal gaan verspreiden en uiteindelijk - ja,ja - zelfs nieuwe universa gaan creëren...De science-fictionschrijver Isaac Asimov voorzag in 1956 al min of meer hetzelfde toen hij het korte verhaal The Last Question schreef.

Kritiek op het toekomstbeeld van Kurzweil is er zeker, al betwijfelen maar weinig mensen dat de technologische vooruitgang inderdaad zo'n vlucht zal nemen deze eeuw. De kritiek spitst zich meer toe op de wenselijkheid van die vooruitgang. Wat gebeurt er als een kunstmatige intelligentie die miljarden malen slimmer is dan de hele mensheid bijelkaar besluit dat wij overbodig zijn geworden? We zouden slechts mieren zijn in de 'ogen' van die hypercomputer. Bill Joy, de man achter Sun Microsystems en de bedenker van Java, plaatste al in 2000 kanttekeningen bij de schijnbaar grenzeloze mogelijkheden van de technologische vooruitgang in een essay getiteld Why the Future Doesn't Need Us. En voormalig hoogleraar wis- en scheikunde, Theodore Kaczynski, zal wellicht de geschiedenis ingaan als de eerste die de wapenen opnam tegen die ongebreidelde vooruitgang. Hij staat nu beter bekend als de Unabomber.

'Open the pod bay doors, HAL!'

Het eeuwige leven

Religies danken veel van hun succes en hardnekkigheid aan de belofte van een eeuwig leven. Of het nu een hemel of een hel is die ons wacht, of een nieuw leven in een ander lichaam, onze fundamentele doodsangst wordt door religies weggenomen of verzacht met de belofte van een onsterfelijke ziel. Maar het eeuwige leven beloven is niet langer alleen maar het domein van het bovennatuurlijke; steeds meer wetenschappers geloven en beloven dat de wetenschap de dood uiteindelijk van het leven zal kunnen scheiden. Zo haalde de Britse gerontoloog Aubrey de Grey (zie foto) in 2004 wereldwijd het nieuws met zijn uitspraak dat de eerste mens die duizend jaar oud zal worden, nu al leeft en waarschijnlijk een jaar of zestig oud is. Net als Ray Kurzweil voorziet De Grey dat de technologische vooruitgang deze eeuw grote gevolgen zal hebben voor onze levensverwachting.


Rond 1800 hadden Zweedse vrouwen de hoogste levensverwachting ter wereld; ze konden er op rekenen een jaar of tweeëndertig oud te worden. Anno 2009 hebben Japanse vrouwen de hoogste levensverwachting ter wereld. Vijfentachtig jaar oud worden Japanse vrouwen tegenwoordig gemiddeld en dat is bijna drie keer zo oud als de Zweedse vrouwen twee eeuwen eerder. Het valt moeilijk te ontkennen dat er een enorme stijgende lijn in de levensverwachting waarneembaar is, al lijken de cijfers in een groot aantal Afrikaanse landen momenteel nog meer op de achttiende eeuwse Zweedse dan de eenentwintigste eeuwse Japanse levensverwachtingen.

Aubrey de Grey lijkt met zijn baard en voorkomen een beetje op een profeet, maar zijn claims baseert hij niet op duizenden jaren oude mythologische geschriften, maar op de wetenschappelijke ontwikkelingen van de afgelopen eeuw. De Grey wil vooral dat we de dood anders gaan zien; niet meer als onontkoombaar, maar als het gevolg van een ziekte die op den duur geneesbaar is. Die ziekte is het verouderingsproces waaraan alle organismen blootstaan. In plaats van alle ziektes afzonderlijk te bestrijden die het gevolg zijn van dat verouderingsproces, wil De Grey het verouderingsproces zelf gaan bestrijden. Hij komt niet alleen met deze frisse benadering van onze onvermijdelijke aftakeling op de proppen, maar probeert ook oplossingen te formuleren.

In 2003 richtte hij daarom de Methusalem Mouse Prize (MPrize) op, geïnspireerd op de Ansari X-Prize, die tien miljoen dollar in het vooruitzicht stelde voor de eerste privaat gefinancierde vlucht naar de ruimte van een herbruikbaar toestel. De MPrize werkt ongeveer hetzelfde; het fonds keert uit wanneer iemand aantoonbaar een muis het langst in leven heeft weten te houden - het record staat nu op 1819 dagen - en er valt geld te verdienen aan de beste verjongingsingreep op latere leeftijd. Veelal rijke Amerikanen, die waarschijnlijk wel wat zien in het langer genieten van hun rijkdom, houden de prijzenpot gevuld.

Maar Aubrey de Grey heeft ook een zevental hoofdoorzaken van het ouder worden geïsoleerd en wil door middel van onderzoek elk van de oorzaken stuk voor stuk gaan bestrijden (zie ook onderstaande afbeelding). Hij heeft hiervoor de Universiteit van Cambridge vaarwel gezegd en wijdt nu zijn tijd aan onderzoek voor zijn Methusaleh Foundation. Het onderzoek heeft hij Strategies for Engineered Negligible Senescence (SENS) gedoopt.



Is Aubrey de Grey knettergek? Misschien wel, zijn werk en boeken worden met veel scepsis benaderd. Nadat hij zijn laatste boek Ending Aging in 2005 uitbracht, besloot het gezaghebbende tijdschrift MIT Technology Review een prijs op zijn hoofd te zetten. Iedereen die kon aantonen dat de theorieën van De Grey maar wat natte vingerwerk waren, zou twintigduizend dollar op zijn bankrekening bijgeschreven krijgen. Een jury bestaande uit wetenschappelijke zwaargewichten beoordeelde de vele inzendingen, maar geen was er overtuigend genoeg om SENS het predikaat pseudo-wetenschap op te plakken; de twintigduizend dollar werd niet uitgekeerd en Aubrey de Grey mag zijn profetieën derhalve hakkelend en in spijkerbroek en T-shirt blijven verkondigen op prominente fora (zie video).



Mocht Aubrey de Grey er in slagen zijn SENS tot een succes te maken, dan is het maar de vraag of de langere levensverwachting veel positieve resultaten gaat geven. Als we duizend jaar leven in plaats van pak 'm beet vijfenzeventig, dan heeft dat nogal wat gevolgen voor de overbevolking van de aarde en het gebruik van nu al schaarse grondstoffen. Toch heeft het leven van een ellenlang leven in het lichaam van een vijfentwintigjarige natuurlijk ook zijn charmes. Of zoals het jaren-tachtigbandje Alphaville het al eens zong:

Forever young, I want to be forever young
Do you really want to live forever, forever and ever

Wie de voorspellingen van James Hansen gelooft, kan maar het beste op zoek gaan naar een hogergelegen woning buiten de Randstad, of een comfortabele boot aanschaffen. Wie daarnaast ook nog waarde hecht aan het doemscenario van James Lovelock, kan het beste gaan sparen voor een huis ergens in Noorwegen. Daar zul je vanaf je veilige fjord vervolgens in subtropische temperaturen het creperen van de rest van de wereld kunnen aanschouwen.

Mocht je heil zien in de toekomstvisie van Ray Kurzweil, dan is dat huis, en waarschijnlijk zelfs het hele fjord, eenvoudig te bekostigen door nu aandelen te kopen van bedrijven die nanotechnologie ontwikkelen - vergelijk het met het kopen van aandelen Microsoft eind jaren zeventig, dat was destijds ook investeren in toekomstmuziek. Als Aubrey de Grey ook nog gelijk krijgt, dan kon het weleens een lange zit worden, dus neem voldoende vermaak mee voor een duizend jaar durend verblijf. Mocht je niet van pure verveling omkomen - het blijf tenslotte Noorwegen - dan zal de hypercomputer van Kurzweil uiteindelijk wel besluiten om een einde te maken aan je nutteloze bestaan. Kom maar op met die eenentwintigste eeuw! Ik heb er zin in...