Door elke seconde met een factor tien uit en in te zoomen op een picknicktafereeltje in een park ergens in Chicago, word je meegevoerd langs sterren, cellen en elektronenwolken. Van een vlak dat precies een meter bij een meter groot is, het beeld van een man die ligt te slapen op een kleed in het gras, zoom je langzaam uit naar een vlak van een miljard lichtjaar bij een miljard lichtjaar (één lichtjaar is ongeveer 10 biljoen kilometer). Vervolgens zoom je weer in, terug naar de slapende man, en ga je verder, door de hand van de man, zijn bloedvaten en DNA , naar een vlak van een attometer bij een attometer, waar je oog in oog staat met de quarks die de huid van een proton vormen. Om duizelig van te worden.
Powers of Ten werd in 1977 voor IBM gemaakt door het ontwerpersechtpaar Charles en Ray Eames (Ray is in dit geval een rare verbastering van de voornaam van Bernice Alexandra Kaiser), maar het concept is bedacht door de Nederlandse ingenieur en onderwijsvernieuwer Kees Boeke. Boeke schreef het kinderboek 'Wij in het heelal - een heelal in ons', waarin hij in veertig stappen van sterrenstelsels naar een sodiumatoom reist. Boeke begint niet bij een slapende man, maar bij een meisje in een stoel:
Het boek was geen succes in Nederland, maar de Amerikaanse versie van 'Wij in het heelal - een heelal in ons', Cosmic View, vormde uiteindelijk wel de inspiratiebron voor Powers of Ten. De Engelse vertaling van het boek van Boeke is in zijn geheel online beschikbaar: Cosmic View: The Universe in 40 Jumps (Het is ook de bron voor bovenstaande foto.)
Kees Boeke stichtte overigens zijn eigen school, waarvoor hij ook zelf het lesmateriaal maakte. En niet geheel onverdienstelijk blijkaar, want onze huidige koningin en haar zussen genoten er hun basisonderwijs.
De invloed van een film is natuurlijk moeilijk meetbaar, maar het zegt wel wat dat Powers of Ten toch nog regelmatig opduikt in de hedendaagse cultuur. Coldplay draaide de film tijdens hun concerten als decor bij het nummer The Scientist. De ontwerper van het spel Spore claimt door Powes of Ten geïnspireerd te zijn. Astrofysicus Vincent Icke noemde de film 'De Nachtwacht van de natuurkunde'. Powers of Ten is zelfs een keer gepariodiëerd in een aflevering van de Simpsons:
Op de website van Powers of Ten is de film elk jaar helaas alleen maar in oktober gratis te bekijken, mede ter ere van een door de Eames Foundation ingestelde 'Powers of Ten Day'. Elk jaar op 10 oktober worden we allemaal geacht stil te staan bij het ontzagwekkende grote en het mysterieuze kleine, uiteraard in de hoop ons te inspireren onze eigen rol in dit alles te overpeinzen. Ons hele leven speelt zich af tussen millimeters en kilometers, echt behoefte aan een grotere schaal hebben we niet, maar het is fascinerend om te zien hoe nietig wij zijn als je een paar nullen toevoegt aan die schaal, of hoe complex het allerkleinste is als je de komma een paar plaatsen naar links opschuift.
In zijn aanklacht tegen religie - The God Delusion - verwoordt Richard Dawkins dit heel mooi. De menselijke soort heeft alleen zintuigen ontwikkeld voor zover die nodig waren om te overleven. Daardoor hebben wij maar een heel beperkt zicht op de realiteit.
Dawkins vergelijkt dit met het dunne reepje licht wat je ziet als je een boerka zou dragen. Zo is bijvoorbeeld het zichtbare licht maar een piepklein deel van het electromagnetische spectrum. Als je de voor ons zichtbare frequenties enkele centimeters op een schaal laat zijn, dan is het totale spectrum kilometers lang.
Kortom, we nemen maar een piepklein deel van de realiteit waar. De wetenschap moet ons helpen de rest te ontrafelen. Powers of Ten helpt ons daarbij een beetje op weg. We kunnen door dit soort films de boerka kort uittrekken om een groter geheel waar te nemen.
***
Via de de website van Noorderlicht, het wetenschapsprogramma van de VPRO, valt de film gelukkig wel het hele jaar te bekijken, al is het formaat wat klein.
Deze website biedt een java tutorial die op hetzelfde concept gebaseerd is. De beelden zijn van recentere datum en daarom wat mooier dan de beelden van Powers of Ten. Misschien is het tijd dat er een mooie remake van Powers of Ten wordt gemaakt, met betere effecten en foto's, maar vooral met een betere soundtrack!
*edit 11-02-2012*
Nu is Powers of Ten gewoon te vinden op YouTube:
