Sofia Coppola

Toegegeven, mijn eerste kennismaking met Sofia Coppola was niet een bijzonder plezierige ervaring. Als dochter van de regisseur Francis Ford Coppola dook ze ineens op in het derde deel van zijn Godfather-trilogie als de dochter van Don Michael Corleone.

Madonna had de rol van Mary Corleone graag willen hebben, maar werd te oud bevonden. Wynona Ryder liet zich liever betasten door Johnny Depp's schaarvingers in Edward Scissorhands dan gehaktballetjes voor de pastasaus te draaien met Andy Garcia en viel ook af. Dus koos Francis voor zijn dochter. Nepotisme? Het had er alle schijn van.

De acteerprestatie van Sofia in het slotdeel van pappa's maffia-epos deed de harten van recensenten en Godfatherfans - ik heb de eerste twee delen elk een keer of twintig bekeken - bepaald niet sneller kloppen. Sofia sleepte zelfs twee Razzies in de wacht: voor slechtse actrice in een bijrol en slechtste nieuwe ster aan het Hollywoodfirmament. Haar acteercarrière was in één klap voorbij. En bedankt, pa.

Toch is het helemaal goed gekomen tussen mij en Sofia Coppola, al zal ze er jammer genoeg geen weet van hebben. In 1999 debuteerde ze als regisseur met The Virgin Suicides en sindsdien lig ik aan haar ongetwijfeld bevallige voeten.

The Virgin Suicides is een dromerige, übermelancholieke en opmerkelijk lichtvoetige film over vijf tienermeisjes die zelfmoord plegen als gevolg van de verstikkende opvoeding van hun katholieke ouders. Het klinkt als loodzware kost, maar eigenlijk zie je de suïcidale zusjes Lisbon voornamelijk in witte soepjurken door de wei dartelen op de warme muziek van Air, terwijl de ondergaande zon door hun blonde lokken schijnt.

De zielenpijn van de meisjes wordt nauwelijks onder het voetlicht gebracht. Als een arts het jongste zusje Lisbon na een mislukte zelfmoordpoging vertelt dat ze er nog geen idee van kan hebben hoe zwaar het leven gaat worden, antwoordt Cecilia: "Obviously, Doctor, you have never been a thirteen year old girl". Ik had ook geen flauw idee dat het zo erg was.

De definitieve doorbraak voor Sofia Coppola kwam met haar volgende film: Lost in Translation. Daarin beleeft de mooiste vrouw op aarde, Scarlett Johansson, een romance met Bill Murray, de coolste acteur op aarde.

Met de oneindige skyline van Tokyo in de achtergrond woelt Scarlett wat rond in haar ondergoed op een hotelbed, terwijl Murray zich bezat in de hotelbar of reclame maakt voor een Japans whiskymerk:"For relaxing times, make it Suntory time". Ze zijn allebei al getrouwd, maar komen elkaar tegen, worden verliefd en kiezen vlak voor de aftiteling over het scherm rolt voor elkaar. De spanning wordt tot aan het einde volgehouden en Lost in Translation blijft daardoor ook tot het einde boeien.

De films van Sofia Coppola zouden gaan over thema's als vervreemding en sociale isolatie en daar valt wat voor te zeggen, want ook haar laatste film gaat over een Weense prinses die geïsoleerd raakt aan het Franse hof in de pruikentijd, maar aan het niemendalletje Mary Antoinette wil ik liever geen woorden vuil maken. De thematiek gonst onderhuids mee, maar wat haar films zo mooi maakt is juist de lichtvoetigheid, of de schijnbare afwezigheid van pretenties en grote woorden.

De Sofia Coppola die de verwende dochter van Michael Corleone mocht spelen in de Godfather III blijkt dus meer te zijn dan de verwende dochter van Francis Ford Coppola. Ze is geen Paris Hilton, eerder een Kim van Kooten. Als regisseur gaat ze vermoed ik nog een aantal mooie films maken, als actrice zal ze waarschijnlijk nooit hoge ogen gaan gooien.

Alhoewel, ze duikt opvallend vaak op in muziekvideo's uit de jaren negentig, waarin ze figureert en acteert, dus na het Godfatherdebacle heeft ze zich allerminst uit het veld laten slaan. In de volgende vijf video's speelt ze een bijrol of zelfs een hoofdrol:

Madonna mocht dan niet in de film van Francis Ford Coppola spelen, voor Sofia was er wel plaats in de muziekvideo van het nummer Deeper and Deeper van het album Erotica. De video schijnt een ode te zijn aan Andy Warhol en de Duitse acteur met de freaky ogen Udo Kier speelt een belangrijke rol. Nah ja, het is niet mijn favoriete nummer van Madge.

Sofia Coppola is tegenwoordig het vriendinnetje van Thomas Mars, zanger van het Franse Phoenix. Ze leerden elkaar kennen bij het knippen van de soundtrack voor The Virgin Suicides, die werd gecomponeerd door Air, die andere Franse band, waarvoor Phoenix weer de muziek had ingespeeld voor de single Kelly Watch the Stars. Tja, wat is de wereld toch klein.

Sofia speelt een prominente rol in de video Sometimes Salvation van retro-rockers The Black Crowes, wat mij betreft na het onovertroffen Remedy hun mooiste muziekvideo is.

Voordat Sofia de lakens deelde met Thomas Mars, was ze kortstondig getrouwd met de Amerikaanse regisseur en fotograaf Spike Jonze (Being John Malkovich). Jonze maakte deze videoclip voor Elektrobank van The Chemical Brothers. Sofia als turnster!

Noise-rockers Sonic Youth brachten met Goo hun eerste plaat bij een groot label uit, maar verloochenden hun roots niet. Mildred Pierce begint als een mooi, opzwepend samenspel tussen gitaren, bas en drum, maar ontaardt al snel in een grote bak herrie. Sofia loopt er al gekke bekkentrekkend in rond.

Save Ferris!

Het overlijden van Willy DeVille haalde gisteren zowaar het NOS-journaal. Tussen het komkommernieuws en het weer werd er een kort retrospectief geperst. DeVille had met zijn band Mink DeVille ooit welgeteld één hitje, had zeker een goede stage presence, raakte verslaafd aan de drugs, poepte nog wat kwakkelplaten uit, wordt door menigeen gezien als één van de grondleggers van de punk en voldeed zo aan een hele trits rock 'n roll-clichés. Hoge cultuur dus, zal de redactie gedacht hebben. Het overlijden van de Koning van de Tienerfilm, John Hughes, werd blijkbaar van minder betekenis geacht; geen seconde zendtijd werd er ingeruimd voor één van de meest invloedrijke regisseurs van de jaren tachtig. Schande!

John Hughes won nooit Oscars en zal nooit in één adem worden genoemd met Stanley Kubrick, Francis Ford Coppola of Steven Soderbergh, maar voor iemand uit het bouwjaar 1974, zoals ik, was zijn werk van grote waarde. Een warme golf jeugdnostalgie overspoelde me dan ook toen ik las dat hij op 59-jarige leeftijd aan (vermoedelijk) een hartaanval was komen te overlijden. Hughes maakte met Sixteen Candles, Ferris Bueller's Day Off en vooral The Breakfast Club drie films die wellicht beeldbepalender voor de jaren tachtig waren dan ET, Rain Man, Indiana Jones of Stars Wars. Nou ja, oké, Star Wars wint het natuurlijk nog wel.

De tienertrilogie van Hughes is grotendeels gesitueerd in de blanke, groene en ruim opgezette buitenwijken van Chicago. De middelbare school vormt het kloppend hart van elk verhaal en alle personages worstelen met archetypische teenage angst; verliefdheid, populariteit en identiteitsproblemen. Vooral in The Breakfast Club, de ultieme Brat Pack-film, duikt Hughes de diepte in. Vijf scholieren moeten op zaterdag op school nablijven en worden geconfronteerd met niet alleen een conrector in een midlifecrisis, maar vooral met elkaar. Een populaire prom queen, een populaire sportheld, een wietrokende rebel, een sociaal gehandicapte, maar intelligente nerd en een muizig buitenbeentje leren dat ze allemaal worstelen met hun ouders, hun status en hun gierende hormonen en worden vrienden. Overgoten met een muzikale jaren tachtigsaus bestaande uit onder andere The Simple Minds is The Breakfast Club een bijna diepzinnige feelgoodfilm.



In Ferris Bueller's Day Off worden de tienerpijntjes wat minder uitvoerig belicht. Ferris Bueller is de populairste jongen van de middelbare school, met het mooiste meisje als zijn vriendin en een wat sullige sidekick als beste vriend. Aan het begin van de film opent hij de gordijnen en besluit de dag vrij te nemen. Hij veinst voor de negende keer in één semester een ziekte en de film laat vooral zien hoe Ferris op briljante wijze zijn ouders, de conrector en vrijwel iedere volwassen personage op het verkeerde been zet. Ferris is cooler dan Fonzie, tot grote frustratie van vooral zijn oudere zus. De film eindigt met een memorabele scene, waarin Ferris een praalwagen in hartje Chicago beklimt en duizenden toeschouwers aan het dansen krijgt met Twist and Shout van The Beatles! Leukere films zijn er nauwelijks gemaakt.



Ook de kaskraker Weird Science werd geschreven en geregisseerd door John Hughes, maar de film werd onterecht verketterd door het voltallige corps van verzuurde filmrecensenten. Ik daag een ieder die dit leest uit een andere film te noemen die de psyche van de mannelijke puber beter weet bloot te leggen dan deze komedie! Hughes haalde later nog ongekende successen met Home Alone en Beethoven, twee concepten eigenlijk die beide volledig uitgemolken werden en waarvan de resulterende melk nogmaals werd uitgemolken. Hughes kreeg er in ieder geval zijn schaapjes ruimschoots mee op het droge. In 1994 trok hij zich terug uit het openbare leven en sleet de rest van zijn jaren in afzondering op een ranch in Wisconsin.

Het wachten is nog even op de eerste echt druilerige zondag van september. Dan kruip ik op de bank met een flinke voorraad Coca Cola en chips en kijk ik de tienertrilogie voor de tigste keer, lekker zwelgend in jeugdnostalgie en jaren tachtigkitsch. Of was het toch kunst? Ach, wat boeit het eigenlijk, het was gewoon goed.

"Can I borrow your underpants for ten minutes?"

Sex met Satan

Zou Saddam Hoessein ooit de film South Park: Bigger, Longer & Uncut gezien hebben? In geen andere film wordt de Irakese dictator zo vakkundig belachelijk gemaakt, al doet Hot Shots! Part Deux een aardige poging. In South Park wordt Saddam weggezet als een altijd geile homoseksueel met een piepstem. Zijn objet d'amour in zowel de film als een aantal afleveringen van de reguliere televisieserie (zie video) is niemand minder dan Satan zelf. De Prins der Duisternis wordt door de makers van South Park, Matt Stone en Trey Parker, opvallend genoeg een stuk sympathieker neergezet dan Saddam Hoessein.



Het antwoord op de vraag is verrassend genoeg: ja, Saddam heeft de film zelfs meerdere malen gezien! Zoveel werd duidelijk uit een recent interview met Stone en Parker dat de Britse krant The Guardian publiceerde. De makers van South Park kregen van soldaten van de vierde infanteriedivisie, de eenheid die de vervuilde dictator op 13 december 2003 uit een gat in de grond nabij het dorpje Adwar plukte, een gesigneerde foto van Saddam toegestuurd. Acht maanden lang had de dictator zich daar schuilgehouden. Na zijn gevangenneming dwongen de soldaten Saddam meerdere malen de film te bekijken.


De gesigneerde foto hangt momenteel aan de muur van het kantoor van Trey Parker. 'We zijn buitengewoon trots op de foto,' zei Parker, 'het is één van de hoogtepunten uit onze carrière'. Vooral het feit dat Saddam de film meerderde malen gedwongen gezien had, vond Parker een 'grappige gedachte'. 'Het is een beetje zout in de wonden strooien', aldus de negenendertigjarige film- en televisiemaker. Wat de Irakese dictator zelf van de film vond is overigens niet bekend.

Saddam Hoessein is niet de enige dictator van een 'schurkenstaat' die op de hak is genomen door Parker en Stone. In de poppenfilm Team America: World Police richtten ze hun pijlen op de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong Il. Of Kim Jong Il de film gezien heeft, is niet bekend, maar onwaarschijnlijk is het allerminst, aangezien hij een zelfverklaard cinefiel is met een collectie van meer dan 20.000 films. In 1978 liet Kim Jong Il zelfs de beroemde Zuid-Koreaanse filmregisseur Shin Sang Ok (wie?) ontvoeren om propagandafilms voor hem te maken. Een gesigneerde foto van de 'Geliefde Leider' ontbreekt echter nog aan de muur van het kantoor van Parker.

Marjoe

Toch handig dat Google Video; de film Marjoe staat gewoon online! Marjoe won in 1972 de Oscar voor beste documentaire. De film vertelt het verhaal van Marjoe Gortner, die vanaf het eind van de jaren veertig tot het begin van de jaren zestig furore maakte als dominee in het Midwesten van de Verenigde Staten. Het opmerkelijke aan Marjoe was, dat hij pas amper vier jaar oud was, toen hij 'in een visioen' geroepen werd tot de kansel. Hij werd zo de jongste dominee uit de Amerikaanse geschiedenis.

Zijn geboorte was volgens de arts al een wonder geweest. Marjoe werd met een keizersnee gehaald, maar zijn navelstreng bleek drie keer om zijn hals gewikkeld te zitten. Normaliter zou een kind gestikt zijn, maar Marjoe overleefde het. Zijn ouders eerden het 'wonder' door hun zoon Marjoe te noemen, wat een samenvoeging van Maria en Jozef is.

Nog voordat Marjoe 'mamma' of 'pappa' kon zeggen, zong hij al 'halleluja'. Zijn moeder leerde hem 'glory' te roepen in een microfoon toen hij nog geen jaar oud was. Vader Gortner bemerkte al snel hoe onbevangen zijn zoon reageerde op vreemde mensen en hoe weinig angst hij had om in een groep het woord te nemen. Of ze zich nou zelf geïnspireerd achtten door een hogere macht, of gedreven werden door hebzucht en simpelweg hun kans roken, wat volgde was in ieder geval een regelrechte religieuze hersenspoeling van hun kind, met als enig doel Marjoe klaar te stomen voor het vak van reverend.

Vader en moeder Gortner onderwierpen Marjoe aan een strenge en gedisciplineerde stoomcursus. Binnen vier jaar tijd kende hij de vier evangeliën uit zijn hoofd en dreunde hij complete preken op, inclusief pauzes voor een welgeplaatst 'hallelujah!' of 'amen!'. Die preken zouden hem tijdens zijn slaap ingefluisterd zijn door god zelf, zo vertelde Marjoe zijn toehoorders, maar het waren meneer en mevrouw Gortner die hun zoonlief het woord van god dicteerden.

Als Marjoe de preken niet goed genoeg wist te onthouden, of als hij tegensputterde, dan hield mevrouw Gortner zijn hoofd onder de kraan, in wat een huiselijke variant van het waterboarden moet zijn geweest. Soms drukte ze een kussen op zijn gezicht om Marjoe het ademen te beletten. 'Ze zorgde ervoor dat ze nooit sporen achterliet,' zo vertelde Marjoe later.

Marjoe Gortner werd een fenomeen. Duizenden gelovigen stroomden naar de tenten toe waar hij zijn preken gaf en stelletjes lieten zich zelfs door hem in de echt verbinden, ondanks dat hij nog maar een kleuter was. Daarnaast claimden honderden bezoekers tijdens zijn revivals genezen te zijn van allerlei kwalen.

Meneer en mevrouw Gortner gingen tijdens de diensten rond met de collectebus, maar ze hadden al snel door dat de vrijgevigheid van de bezoekers niet genoeg opleverde. Pas toen Marjoe relikwieën begon te verkopen, die zogenaamd heilig waren en genezing zouden brengen aan zieken, begon het geld binnen te stromen. In totaal wisten de Gortners drie miljoen dollar binnen te harken met de exploitatie van hun zoon.

Toen Marjoe zestien was, ging zijn vader er vandoor met het geld. Marjoe stopte een jaar later met zijn revivals en vertrok gedesillusioneerd naar San Fransisco. Daar raakte hij verzeild in de hippiecultuur van de jaren zestig en kreeg een relatie met een oudere vrouw. Begin jaren zeventig besloot hij puur uit financiële overwegingen een comeback te maken. Het lukte; zes maanden per jaar trok hij door de Amerikaanse Bible Belt en verdiende genoeg om het andere halve jaar in Californië te leven.

Marjoe zag zijn revivals eigenlijk als onschuldig entertainment voor mensen die niet naar de film, concerten of de disco gingen, die eigenlijk geen ander verzetje in hun leven hadden, maar toch begon zijn geweten te knagen. Als jonge tiener had hij al beseft dat het allemaal nep was wat hij deed en was hij zijn geloof in god verloren. Dat hij de gelovigen steeds hel en verdoemenis in het vooruitzicht moest stellen voor het zondigen, kon hij op den duur niet meer verkroppen. Hij besloot er opnieuw een punt achter te zetten, maar nodigde een cameraploeg uit om hem tijdens zijn laatste tournee te volgen.

Wat zijn medewerkers en familie - vader Gortner was weer op zijn schreden teruggekeerd - echter niet wisten, is dat Marjoe volledig open kaart speelde met de documentairemakers. Hij vertelde ze van tevoren precies welke technieken hij zou gaan toepassen om zijn publiek op te zwepen, hoe hij zijn fysieke aantrekkingskracht zou gebruiken om vrouwen week te maken, wanneer hij met onzichtbare inkt een kruis op zijn voorhoofd zou tekenen, dat door transpiratie tijdens een preek plotseling zichtbaar zou worden en hoe je muziek optimaal kon gebruiken om mensen in extase te brengen.


De technieken werkten zoals Marjoe aangekondigd had; mensen schreeuwden de naam van Jezus, spraken in tongen, dansten, vielen 'bevangen van de Heilige Geest' op de grond of barstten simpelweg in tranen uit. Na de extase volgde de collecte. De in vervoering gebrachte gelovigen trokken grif de portemonnee. De camera's registreerden feilloos de religieuze gekte en het op geld beluste bedrog.

Je zou verwachten dat de vrijwillige ontmaskering van Marjoe zou hebben geleid tot een herwaardering van dit soort fenomenen, maar niets is minder waar. Niet alleen in Amerika zijn er nog vele charlatans actief die geld lostroggelen bij naïeve gelovigen, ook in Nederland zijn er anno 2009 nog 'Marjoes' actief die vergeving en genezing beloven als bron van inkomsten hebben (hier & hier bijvoorbeeld). In het beste geval geven ze mensen wat valse hoop, maar in het ergste geval, zie ook de bijzonder pijnlijke dood van Sylvia Millecam, beletten ze genezing en versterken ze het lijden.

Marjoe Gortner gokte na zijn breuk met zijn leven als predikant op een doorbraak in Hollywood. In feite had hij tenslotte zijn hele leven niets anders gedaan dan acteren. De doorbraak is nooit echt gelukt, al wist hij wat kleine rollen te bemachtigen in onder andere de politieserie Kojak. Zijn roem zou echter voor altijd verbonden blijven met de documentaire Marjoe, die zesendertig jaar na dato jammergenoeg nog steeds actueel is (zie video).

Machten van Tien

De korte film Powers of Ten is ondanks een tenenkrommende soundtrack en de toch al wat gedateerde beelden het kijken meer dan waard. In een kleine tien minuten word je meegevoerd van het allergrootste naar het allerkleinste, van de strengen van sterrenstelsel die het heelal vormen, naar de huid van een proton in de kern van een koolstofatoom.

Door elke seconde met een factor tien uit en in te zoomen op een picknicktafereeltje in een park ergens in Chicago, word je meegevoerd langs sterren, cellen en elektronenwolken. Van een vlak dat precies een meter bij een meter groot is, het beeld van een man die ligt te slapen op een kleed in het gras, zoom je langzaam uit naar een vlak van een miljard lichtjaar bij een miljard lichtjaar (één lichtjaar is ongeveer 10 biljoen kilometer). Vervolgens zoom je weer in, terug naar de slapende man, en ga je verder, door de hand van de man, zijn bloedvaten en DNA , naar een vlak van een attometer bij een attometer, waar je oog in oog staat met de quarks die de huid van een proton vormen. Om duizelig van te worden.

Powers of Ten werd in 1977 voor IBM gemaakt door het ontwerpersechtpaar Charles en Ray Eames (Ray is in dit geval een rare verbastering van de voornaam van Bernice Alexandra Kaiser), maar het concept is bedacht door de Nederlandse ingenieur en onderwijsvernieuwer Kees Boeke. Boeke schreef het kinderboek 'Wij in het heelal - een heelal in ons', waarin hij in veertig stappen van sterrenstelsels naar een sodiumatoom reist. Boeke begint niet bij een slapende man, maar bij een meisje in een stoel:



Het boek was geen succes in Nederland, maar de Amerikaanse versie van 'Wij in het heelal - een heelal in ons', Cosmic View, vormde uiteindelijk wel de inspiratiebron voor Powers of Ten. De Engelse vertaling van het boek van Boeke is in zijn geheel online beschikbaar: Cosmic View: The Universe in 40 Jumps (Het is ook de bron voor bovenstaande foto.)

Kees Boeke stichtte overigens zijn eigen school, waarvoor hij ook zelf het lesmateriaal maakte. En niet geheel onverdienstelijk blijkaar, want onze huidige koningin en haar zussen genoten er hun basisonderwijs.

De invloed van een film is natuurlijk moeilijk meetbaar, maar het zegt wel wat dat Powers of Ten toch nog regelmatig opduikt in de hedendaagse cultuur. Coldplay draaide de film tijdens hun concerten als decor bij het nummer The Scientist. De ontwerper van het spel Spore claimt door Powes of Ten geïnspireerd te zijn. Astrofysicus Vincent Icke noemde de film 'De Nachtwacht van de natuurkunde'. Powers of Ten is zelfs een keer gepariodiëerd in een aflevering van de Simpsons:



Op de website van Powers of Ten is de film elk jaar helaas alleen maar in oktober gratis te bekijken, mede ter ere van een door de Eames Foundation ingestelde 'Powers of Ten Day'. Elk jaar op 10 oktober worden we allemaal geacht stil te staan bij het ontzagwekkende grote en het mysterieuze kleine, uiteraard in de hoop ons te inspireren onze eigen rol in dit alles te overpeinzen. Ons hele leven speelt zich af tussen millimeters en kilometers, echt behoefte aan een grotere schaal hebben we niet, maar het is fascinerend om te zien hoe nietig wij zijn als je een paar nullen toevoegt aan die schaal, of hoe complex het allerkleinste is als je de komma een paar plaatsen naar links opschuift.

In zijn aanklacht tegen religie - The God Delusion - verwoordt Richard Dawkins dit heel mooi. De menselijke soort heeft alleen zintuigen ontwikkeld voor zover die nodig waren om te overleven. Daardoor hebben wij maar een heel beperkt zicht op de realiteit.

Dawkins vergelijkt dit met het dunne reepje licht wat je ziet als je een boerka zou dragen. Zo is bijvoorbeeld het zichtbare licht maar een piepklein deel van het electromagnetische spectrum. Als je de voor ons zichtbare frequenties enkele centimeters op een schaal laat zijn, dan is het totale spectrum kilometers lang.

Kortom, we nemen maar een piepklein deel van de realiteit waar. De wetenschap moet ons helpen de rest te ontrafelen. Powers of Ten helpt ons daarbij een beetje op weg. We kunnen door dit soort films de boerka kort uittrekken om een groter geheel waar te nemen.

***

Via de de website van Noorderlicht, het wetenschapsprogramma van de VPRO, valt de film gelukkig wel het hele jaar te bekijken, al is het formaat wat klein.

Deze website biedt een java tutorial die op hetzelfde concept gebaseerd is. De beelden zijn van recentere datum en daarom wat mooier dan de beelden van Powers of Ten. Misschien is het tijd dat er een mooie remake van Powers of Ten wordt gemaakt, met betere effecten en foto's, maar vooral met een betere soundtrack!

*edit 11-02-2012*
Nu is Powers of Ten gewoon te vinden op YouTube: