A long time ago, in a galaxy far, far away

Wie in een contemplatieve of romantische bui eens lekker naar de sterren wil turen, komt in dichtbevolkte gebieden als Nederland maar bedrogen uit. Door licht- en luchtvervuiling is slechts een fractie van de sterren aan het firmament daadwerkelijk zichtbaar. In een droge, koude winternacht kan je zonder optische hulpmiddelen enkele duizenden sterren zien. Wie echter de melkachtige gloed wil waarnemen, waaraan onze Melkweg zijn naam te danken heeft, zal moeten verkassen naar afgelegen oorden, ver verwijderd van uitlaatgassen, schoorstenen en lantaarnpalen; Utah bijvoorbeeld:


Nog beter is het om jezelf buiten de dampkring te plaatsen, zodat de atmosfeer je beeld niet meer kan vertroebelen. De beste platen van het hemelgewelf worden dan ook geschoten door de Hubble Space Telescope, die sinds 1990 op bijna 600 kilometer hoogte in een baan om de aarde draait. Het probleem is wel dat het lanceren van telescopen een nogal prijzige kwestie is en zelfs Hubble heeft op die hoogte nog last van atmosferische deeltjes die het beeld verstoren. Daarnaast draait Hubble zo snel om de aarde, dat de telescoop maar steeds een relatief korte periode zijn aandacht kan vestigen op een bepaald deel van het heelal.

Er bestaat ook een tussenweg: door een telescoop hoog op een berg te plaatsen, wordt het dichtste deel van de dampkring al vermeden. Het zoeken is dan slechts nog naar een locatie met weinig bewolking en licht- en luchtvervuiling. De Paranel in Chili is een berg die aan al die voorwaarden voldoet. Minimaal 350 nachten per jaar is het op de Paranel kraakhelder. De European Southern Observatory (ESO) bouwde er daarom op 2.600 meter hoogte de Very Large Telescope, het vlaggenschip van de organisatie. De Very Large Telescope bestaat eigenlijk uit acht afzonderlijke telescopen, die net doen of ze één grote zijn. Het is de beste verrekijker die we hebben. Het turen naar het heelal vanaf de top van de Paranel levert dan ook schitterende plaatjes op.



Op 7 november van dit jaar publiceerde de ESO een wel heel bijzondere foto. De astronomen van de ESO hadden de Very Large Telescope voor het maken van die foto een keer niet op een ster, nevel of sterrenstelsel gemikt, maar op een ogenschijnlijk leeg, donker stukje hemel: het zogenaamde Chandra Deep Field. 55 uur lang ving de telescoop de fotonen op die vanuit het Chandra Deep Field in de lenzen vielen. Dat leverde het volgende plaatje op (klik op de foto voor de grote versie):



Op het eerste gezicht lijkt de foto niet zo bijzonder en zeker in vergelijking met de vele kunstwerken die Hubble afleverde, ook niet uitzonderlijk mooi of indrukwekkend. Indrukwekkend is de foto echter zeker. Elke lichtpuntje op de afbeelding is namelijk geen ster, maar een compleet sterrenstelsel! En elk sterrenstelsel bestaat op zijn beurt weer uit tientallen of zelfs honderden miljarden sterren. De duizenden lichtpuntjes op deze foto zijn zo elk afzonderlijk opgebouwd uit miljarden en miljarden sterren.

Het Chandra Deep Field vormt maar een piepklein gedeelte van het hemelgewelf, ongeveer een tiende van de grootte van de volle maan en een miljoenste deel van de hemelbol om ons heen. Indien je de Very Large Telescope of de Hubble Space Telescope op welk deel van het firmament zou richten, dan zou het resultaat in alle richtingen hetzelfde zijn; een onwaarschijnlijke hoeveelheid sterrenstelsels. In de meeste richtingen wordt het beeld echter vertroebeld door de sterren en nevels in onze eigen Melkweg, zoals de atmosfeer onze blik op de sterren verstoort.

Het licht dat op deze foto wordt weergegeven, deed er meer dan elf miljard jaar over om de lenzen van de Very Large Telescope in Chili te bereiken. De fotonen raceten elf miljard jaar lang met 300.000 kilometer per seconde door het heelal, voordat ze werden opgevangen in de spiegels op de top van de Paranel. De foto laat zodoende niet zien hoe het beeld momenteel is, maar hoe het heelal er 11 miljard jaar geleden uitzag, ongeveer drie miljard jaar na de Oerknal. Geschat wordt dat het heelal bijna veertien miljard jaar geleden ontstaan is, dus eigenlijk is dit een babyfoto van het universum.

Ook de Hubble Space Telescope staarde al eens langere tijd naar de donkere 'leegte' van het Chandra Deep Field. Het leverde tot twee maal toe een blik op het prille begin van het heelal op, waarvan hier de meest recente versie is weergegeven (zie foto). Ook hier geldt weer dat elke stip een compleet sterrenstelsel is, waarbij de meest verafgelegen sterrenstelsels 13 miljard lichtjaar van ons verwijderd zijn. De Hubble Deep Field-afbeeldingen zouden zo maar eens de belangrijkste foto's ooit gemaakt kunnen zijn. Ze laten tenslotte de oorsprong van het al zien.



Eigenlijk zijn de afstanden en getallen in het heelal te groot om met onze menselijke breinen te kunnen bevatten, maar George Smoot deed eerder dit jaar een aardige poging de structuur van het heelal begrijpelijk onder woorden te brengen in een 'TED Talk' (zie video). Smoot is een Amerikaanse natuurkundige die in 2004 de Nobelprijs ontving voor zijn onderzoek naar de kosmische achtergrondstraling. Deze straling vormt het restant van de oerknal en is min of meer gelijkmatig verspreid over het hele heelal. De 'sneeuw' op het beeldscherm van een televisie die niet goed afgesteld staat, wordt (mede) veroorzaakt door deze achtergrondstraling; je kijkt dan vanuit je luie stoel naar de warmtestraling van de oerknal. Kleine oneffenheden in de verspreiding van de straling zouden verantwoordelijk zijn voor de vorming van sterren en sterrenstelsels en uiteindelijk ook voor ons bestaan.

Afijn, Smoot houdt een enigszins ingewikkeld betoog, voor een leek als ik althans, maar de animaties die hij bij zijn relaas gebruikt zijn adembenemend mooi. Zo vlieg je met warp 1.000.000 door het heelal en zoom je in en uit op de slierten van sterrenstelsels die de structuur van het universum vormen (spoel de video vooruit naar ongeveer 10 minuut en 55 seconden voor het begin van de animatie). De beelden zijn voldoende om iedereen die lijdt aan een vorm van grootheidswaanzin subiet te genezen. 'All we are is dust in the wind', kweelde Kerry Livgren van de Amerikaanse band Kansas in de jaren tachtig. Het is eigenlijk nog een groteske overschatting van onze werkelijke rol in het heelal.



Aan het begin van de twintigste eeuw waren vele gebieden op aarde nog witte vlekken op een landkaart. We hadden geen idee hoe de binnenlanden van Afrika eruit zagen. Nu, aan het begin van de eenentwintigste eeuw, zijn al die lege plekken ingevuld. Voor het onbekende moeten we nu onze blikken omhoog richten, de ruimte in. Telescopen als de Hubble Space Telescope en de Very Large Telescope in Chili bieden ons een blik op het onmetelijke onbekende dat ons nog te wachten staat. Het is fascinerend om in een tijd te leven waarin dat mysterie langzamerhand ontrafeld wordt, al staan we nog slechts aan het begin van het begin van die ontdekkingsreis.

Vuurwerk

De Lockheed C-130 Hercules is een Amerikaans militair transporttoestel. Om zich te verdedigen tegen hittezoekende raketten kan de Hercules flares (een soort vuurpijlen) afsteken, die net zo heet zijn als de motoren van het vliegtuig. Het bijbehorende vuurwerk heeft de bijnaam ´Angel Decoy´ gekregen en het onderstaande filmpje laat goed zien waarom. Mooi en macaber tegelijk.


Angel Decoys - Click here for funny video clips

***

Sonja Bakkeren met Michael Phelps

De Amerikaanse zwemmer Michael Phelps werd afgelopen nacht de grootste Olympiër allertijden. Maarliefst acht gouden plakken behaalde Phelps tot dusver op deze Spelen, wat meer is dan de hele Nederlandse equipe bij elkaar wist te roeien, te zwemmen en te paardrijden. Voor het behalen van de acht gouden medailles krijgt Phelps naast de eeuwige roem ook een leuke bonus van één miljoen dollar van Speedo, de bekende fabrikant van de latex ballenknijpers.

Phelps schijnt een lichaamsbouw te hebben die ideaal is voor het doorklieven van gechloreerd water; handen als kolenschoppen, een gierachtige spanwijdte van wel twee meter, een slanke, lange torso, relatief korte benen en voeten zo groot als flippers. Daarnaast heeft Phelps een vorm van reuma aan zijn enkelgewrichten, het zogenaamde hypermobiliteitssyndroom (zie foto), waardoor hij zijn voeten verder kan buigen en het water nog efficiënter kan wegtrappen. Verder heeft Phelps zich uiteraard ook helemaal suf getraind en is hij aardig voor kinderen en bejaarden.


Een hypermobiele 'thumps up' voor Michael Phelps.

Van zo'n groot sportman verwacht je dat hij de hele dag op komkommers en stronken prei loopt te knagen, afgewisseld met glaasjes wortelsap en kommetjes muesli met zure yoghurt, maar niets is minder waar. Het dieet van Michael Phelps komt overeen met dat van de dikzakken die zich tijdens de Jerry Springershows van weleer uit hun huis moesten laten zagen. Get in my belly!

Michael Phelps ontbijt elke ochtend met drie gebakken eieren op brood met kaas, tomaten, sla, gebakken uien en mayonaise, gevolgd door drie pannekoeken met chocoladevlokken ('chocolate chips'). Vervolgens schuift hij een omelet (vijf eieren) en drie sneden geroosterd brood met suiker naar binnen. Om het af te maken lepelt Phelps ook nog een bord maïspap leeg en drinkt hij twee koppen koffie.

Tegen de middag begint zijn maag echter weer te knorren. Als middagmaal werkt Phelps eerst een halve kilo met eieren verrijkte pasta weg. Daarna eet hij twee grote ham-kaassandwiches, waarbij hij het witte brood verzadigd met dikke klodders mayonaise. Dit alles spoelt hij weg met energiedrankjes. 's Avonds wacht een nieuwe culinaire uitdaging: wederom staat er eerst dampend bord met een halve kilo verrijkte pasta met een goed gevulde carbonarasaus voor hem klaar. Vervolgens eet hij als toetje nog een extra grote pizza. Ook nu weer drinkt hij energiedrankjes om eventuele tekorten, die nog niet in al die kilo's voedsel zaten, aan te vullen.

Het totaal aantal calorieën in dit dieet schommelt zo rond de 12.000 per dag. Michael Phelps eet hiermee net zoveel als vijf volwassen mannen samen. Naast zijn elastieken enkels en reusachtige handen en voeten heeft Phelps ook een afwijkende stofwisseling. Hij verbrandt zittend meer calorieën dan andere mensen lopend verbranden. Uit metingen voor en na de eerste kwalificatieronden bleek dat de spieren van Phelps tijdens het zwemmen herstelden in plaats van verzuurden! Er is kortom geen beginnen aan.

Ik haal zo even een speciaalburger bij de Febo en trek daarna een baantje in de vijver van het Pioenplantsoen ter ere van deze grote kampioen. Eet smakelijk!

Wijze lessen

Vandaag is Randy Pausch overleden. In oktober 2006 bleek dat hij kanker aan zijn alvleesklier had. Het zaaide uit, zoals dat dan heet, en hij kreeg in augustus 2007 te horen dat hij het gevecht verloren had; binnen afzienbare tijd zou hij sterven. Pausch heeft het eigenlijk nog verbazingwekkend lang volgehouden. Hij werd 47 jaar oud.

Ik kende Pausch tot vandaag niet, maar zag dat Google hem op hun homepage eerde met een in memoriam. Het aantal woorden op die homepage mag hooguit 28 zijn, om de site zo licht mogelijk te houden, en die bovengrens wordt nogal strikt nageleefd. Dat Larry Page en Sergei Brin, de oprichters van de internetmogul, een uitzondering maakten voor Randy Pausch mag daarom opmerkelijk genoemd worden. Maar wie is die Randy Pausch?

Pausch genoot als professor in de computer science bekendheid binnen zijn vakgebied als pionier op het gebied van de virtual reality, maar zijn doorbraak bij het grote publiek kwam in september vorig jaar. Randy Pausch was gevraagd mee te doen aan een zogenaamde Last Lecture, een 'laatste college', dat georganiseerd wordt door veel Amerikaanse universiteiten. Studenten kunnen voor een Last Lecture een docent of professor nomineren. Het thema van het college is overal hetzelfde: als je nog één laatste college zou kunnen geven voor je dood, wat zou je dan zeggen? Wat zou je de studenten willen meegeven?

Het was voor Randy Pausch daadwerkelijk zijn allerlaatste college. Hij had nog maar drie tot zes maanden te leven volgens zijn artsen. Van zijn laatste woorden werden opnames gemaakt en de film werd onder andere op YouTube geplaatst. Daar is de Last Lecture van Randy Pausch al meer dan vier miljoen keer bekeken. Inmiddels is er een boek en een DVD verschenen over het college en mocht Pausch ook al bij Oprah Winfrey op audiëntie komen om zijn zegje te doen. Was het dan zo bijzonder wat Pausch te melden had?

Pausch komt niet met diepe overpeinzingen over zijn naderende einde, over sterfelijkheid an sich, of de tumoren die zijn lever, alvleesklier en nieren aanvraten. Voor een volgepakt auditorium staat geen gefrustreerde, zieke man, maar een rasoptimist, schijnbaar blakend van gezondheid, die zijn publiek alleen maar wil vertellen hoe hij de dromen uit zijn jeugd verwezenlijkt heeft. Pausch laat niet zien hoe je moet sterven, maar hoe je moet leven. Dat klinkt als zware kost, maar het is een relaas doorspekt met humor en de in deze situatie vrijwel onvermijdbare momenten van emotie. Maar zelfs die laatste zijn luchtig bijna. Pausch wil inspireren, niet emotioneren. En inspirerend is zijn laatste college wel. Zesenzeventig minuten lang.

Really achieving your childhood dreams.



Eén van de dromen uit zijn jeugd die Pausch niet waargemaakt had, - football spelen in de NFL -, werd na het uitkomen van de film alsnog bewaarheid: hij mocht een dag meetrainen met de Pittsburgh Steelers. Een andere wens, Captain Kirk zijn, kon natuurlijk nooit uitkomen. Wel kwam acteur William Shatner, lang voor de film uit kwam of het college werd gegeven, Pausch opzoeken in diens laboratorium. Door de Last Lecture heeft Pausch ook een rolletje gekregen in een nog uit te komen nieuwe film van Star Trek, al speelt hij daarin niet de rol van Kirk. Maar het gaat uiteindelijk volgens Pausch niet om het waarmaken van je eigen dromen, maar om anderen te helpen hun dromen waar te maken. En vooral om elke dag lol te hebben.

Neerlaadbaar

1. Vinicius de Moraes, Toquinho & Ornella Vanoni -- Samba pra Vinicius

Het was ooit een dikke hit in Brazilië voor de gitarist Toquinho, die dit nummer samen schreef met de dichter, diplomaat, journalist en componist Vinicius de Moraes (zie foto). Vinicius is onder andere bekend van de uitspraak 'whisky is de beste vriend van de mens. Het is een hond in een fles'. (Iemand nog een glaasje twaalf jaar oude vloeibare hond?)

Ook Ornella Vanona kweelt heel verdienstelijk mee. Het gitaarloopje swingt de pan uit, de zanglijnen zijn mierzoet en vol drama en als de viooltjes er zwoel inwaaien, is het net alsof er een engeltje op je trommelvliezen piest. Een perfect liedje voor het aanschouwen van pasgeboren lammetjes, frisse groene blaadjes en wandelingen door het Noorderplantsoen. Erg repeatfähig.

2. Daft Punk -- Alive

De Franse house- en technogoden Thomas Bangalter en Guy-Manuel de Homem-Christo, die alleen verkleed als robot in de openbaarheid treden, vormen samen het duo Daft Punk. Alive is zonder twijfel de beste stamper van de debuutplaat van Daft Punk, Homework, en misschien wel de beste track die ze ooit samen componeerden. Op een slimme manier worden een meedogenloze beat en een tweetal prettige samples met elkaar verweven tot een bijzonder opzwepend geheel; tot één brok elektronische levenslust eigenlijk (titelverklaring?).

(En Daft Punk komt naar Groningen! Tijdens Koninginnenacht treden ze op in Club Pepper. Had ik me net opgegeven bij Oog Radio om op Koninginnedag als een soort razende reporter beschonken stadsgenoten een microfoon onder de neus te duwen, komt Daft Punk de nacht ervoor het dak eraf draaien in Huize Maas! Ik wilde feestvierende Groningers fêteren op diepte-interviews over de zin en onzin van deze nationale feestdag. Is de monarchie slechts een relatief onschuldige uitlaatklep voor de nationalistische onderbuik, of is het een anachronistisch instituut dat aan vervanging toe is? En waarom draagt u een oranje klomp op uw hoofd? Dan maar geen Daft Punk? Hopelijk kan ik nog opteren voor de middagdienst.)

3. Manitoba -- Hendrix with ko

Electronische muziek kan heel warm zijn. Manitoba, oftewel Dan Snaith, maakt met 'Hendrix with ko' één van de fijnste plaatjes van de afgelopen vijf jaar. Een roffelend ritme, een lekkere lick en de dromerige zang van Snaith, die goed naar de Stone Roses heeft geluisterd, vormen samen een bijna perfect popliedje. Snaith treedt tegenwoordig op onder het pseudoniem Caribou en zegt 'droompop' te willen maken. 'Hendrix with ko' is wel een erg fijne droom.

Finse ingenieurs