Voor de podcast Grote Markt 1 van OOG over politiek in de gemeente Groningen was ik zes keer columnist. Beluister de podcast van mei 2022 op Spotify
Hoe lang geleden is de Tweede Wereldoorlog? Het lijkt soms al zo ver weg.
Maar laten we kijken naar Mick Jagger. Mick Jagger is geboren in de Tweede Wereldoorlog. In de zomer van 1943, toen de oorlog nog niet verloren of gewonnen was.\
De Tweede Wereldoorlog is zo maar één Mick Jagger geleden.
Het kunstwerk Ook hier van Peter de Kan zit een beetje verstopt in een zijmuur in het steegje tussen nummer 9 en nummer 11.
Kunstenaar Peter de Kan heeft daar het woord ‘weggehaald’ laten frezen uit het baksteen. Het woord is zo letterlijk weggehaald uit de muur.
Weggehaald verwijst naar de 3000 joodse Groningers, die in een paar razzia’s uit hun huizen werden gehaald en op transport gesteld, eerst naar Westerbork, en daarna verder naar het oosten, naar nachtmerries als Auschwitz en Sobibor. Daar werden deze Groningers bijna allemaal vermoord. Mannen, vrouwen, kinderen, baby’s…
Maar een paar honderd joodse Groningers overleefde de hel van de holocaust.
Dat het kunstwerk wat verstopt zit, is doelbewust; passanten lopen er zo aan voorbij, die gruwelijke geschiedenis van deze massamoord. Je denkt er niet aan tijdens het shoppen. De Kan heeft het woord weggehaald ook nog eens tussen haakjes gezet. Naast het winkelen gebeurde dit ook hier, zo lijkt hij te zeggen.
Het kunstwerk krijgt nog meer gewicht, als je leest dat in het pand aan de Folkingestraat 11 de joodse kleuterschool zat.
Van die kinderen, net als hun vaders en moeders, ooms en tantes, opa’s en oma’s weten we de namen niet meer. Ze zijn in elk geval geen onderdeel van ons collectieve geheugen.
Van veel joodse Groningers weten we die namen nog wel.
Toen Nederland de Bataafse Republiek heette en een vazalstaat van Frankrijk was, grofweg drie Mick Jaggers geleden, kregen joodse Nederlanders dezelfde rechten als de rest van ons.
Izaac van Deen werd de eerste joodse hoogleraar van Nederland aan de Rijksuniversiteit Groningen. En Aletta Jacobs, geboren in een joods gezin in Sappemeer, de eerste vrouwelijke student aan onze universiteit.
Jozef Israëls is nog steeds de beroemdste Groningse kunstenaar en stond bekend als de joodse Rembrandt of de Rembrandt van de 19e eeuw. En de naam van Julia Culp, die aan het begin van de vorige eeuw de joodse nachtegaal werd genoemd en optrad in het Witte Huis van president Woodrow Wilson en in een uitverkocht Carnegie Hall? Kennen we die nog?
Geboren aan de Folkingestraat nummer 59.
We onthouden de naam van Hans Wijnberg, die door nobelprijswinnaar Ben Feringa genoemd werd als zijn geestelijk vader aan de universiteit. Wijnberg werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gerekruteerd door een voorloper van de CIA en zijn sabotage-acties in Oostenrijk zouden Quentin Tarantino geïnspireerd hebben om Inglourious Basterds te maken; de joodse hoogleraar Wijnberg als inspiratiebron voor deze absurde joodse wraakfantasie.
En Jacques Wallage natuurlijk, hij was jarenlang burgemeester. Je ziet hem nog wel eens een ommetje maken door de stad, door zijn stad.
Het is maar een beperkte opsomming, deze namen van joodse Groningers en hoe groot hun impact op Stad is geweest. Hoe vergroeit en vervlochten joodse en Groningse geschiedenis zijn.
Maar de namen van die 3000 joodse Groningers die weggehaald zijn…
De stolpersteine in de Wassenberghstraat zijn monumenten bedoeld om over te struikelen en de daar weggevoerde bewoners te gedenken. Er liggen er drie naast elkaar vlakbij mijn oude studentenhuis. Op de middelste staat de naam van Erna Meta van Dantzich.
Geboren in 1942.
Waarschijnlijk liepen de vader en moeder van Erna met hun dochter in de kinderwagen door het nabijgelegen Noorderplantsoen. Erna kon misschien alleen nog maar brabbelen, stond wankel op haar spekbeentjes, met rode wangen van de doorkomende tanden en kiezen, toen zij en haar ouders werden weggevoerd.
Of ze tegengestribbeld hebben, geschreeuwd of gekrijst, of dat ze gelaten hun lot ondergingen - we weten het niet.
We weten wel dat de Groningse Erna precies één Mick Jagger geleden werd vermoord in Sobibor. Op 21 mei 1943. En alleen maar omdat ze joods was.
Erna Meta van Dantzich. Ik probeer ook haar naam te onthouden.
