Toch handig dat Google Video;
de film Marjoe staat gewoon online! Marjoe won in 1972 de Oscar voor beste documentaire. De film vertelt het verhaal van Marjoe Gortner, die vanaf het eind van de jaren veertig tot het begin van de jaren zestig furore maakte als dominee in het Midwesten van de Verenigde Staten. Het opmerkelijke aan Marjoe was, dat hij pas amper vier jaar oud was, toen hij 'in een visioen' geroepen werd tot de kansel. Hij werd zo de jongste dominee uit de Amerikaanse geschiedenis.
Zijn geboorte was volgens de arts al een wonder geweest. Marjoe werd met een keizersnee gehaald, maar zijn navelstreng bleek drie keer om zijn hals gewikkeld te zitten. Normaliter zou een kind gestikt zijn, maar Marjoe overleefde het. Zijn ouders eerden het 'wonder' door hun zoon Marjoe te noemen, wat een samenvoeging van Maria en Jozef is.
Nog voordat Marjoe 'mamma' of 'pappa' kon zeggen,
zong hij al 'halleluja'. Zijn moeder leerde hem 'glory' te roepen in een microfoon toen hij nog geen jaar oud was. Vader Gortner bemerkte al snel hoe onbevangen zijn zoon reageerde op vreemde mensen en hoe weinig angst hij had om in een groep het woord te nemen. Of ze zich nou zelf geïnspireerd achtten door een hogere macht, of gedreven werden door hebzucht en simpelweg hun kans roken, wat volgde was in ieder geval een regelrechte religieuze hersenspoeling van hun kind, met als enig doel Marjoe klaar te stomen voor het vak van
reverend.
Vader en moeder Gortner onderwierpen Marjoe aan een strenge en gedisciplineerde stoomcursus. Binnen vier jaar tijd kende hij de vier evangeliën uit zijn hoofd en dreunde hij complete preken op, inclusief pauzes voor een welgeplaatst 'hallelujah!' of 'amen!'. Die preken zouden hem tijdens zijn slaap ingefluisterd zijn door god zelf, zo vertelde Marjoe zijn toehoorders, maar het waren meneer en mevrouw Gortner die hun zoonlief het woord van god dicteerden.
Als Marjoe de preken niet goed genoeg wist te onthouden, of als hij tegensputterde, dan hield mevrouw Gortner zijn hoofd onder de kraan, in wat een huiselijke variant van het waterboarden moet zijn geweest. Soms drukte ze een kussen op zijn gezicht om Marjoe het ademen te beletten. 'Ze zorgde ervoor dat ze nooit sporen achterliet,' zo vertelde Marjoe later.
Marjoe Gortner werd een fenomeen. Duizenden gelovigen stroomden naar de tenten toe waar hij zijn preken gaf en stelletjes lieten zich zelfs door hem in de echt verbinden, ondanks dat hij nog maar een kleuter was. Daarnaast claimden honderden bezoekers tijdens zijn
revivals genezen te zijn van allerlei kwalen.
Meneer en mevrouw Gortner gingen tijdens de diensten rond met de collectebus, maar ze hadden al snel door dat de vrijgevigheid van de bezoekers niet genoeg opleverde. Pas toen Marjoe relikwieën begon te verkopen, die zogenaamd heilig waren en genezing zouden brengen aan zieken, begon het geld binnen te stromen. In totaal wisten de Gortners drie miljoen dollar binnen te harken met de exploitatie van hun zoon.
Toen Marjoe zestien was, ging zijn vader er vandoor met het geld. Marjoe stopte een jaar later met zijn revivals en vertrok gedesillusioneerd naar San Fransisco. Daar raakte hij verzeild in de hippiecultuur van de jaren zestig en kreeg een relatie met een oudere vrouw. Begin jaren zeventig besloot hij puur uit financiële overwegingen een comeback te maken. Het lukte; zes maanden per jaar trok hij door de Amerikaanse Bible Belt en verdiende genoeg om het andere halve jaar in Californië te leven.
Marjoe zag zijn revivals eigenlijk als onschuldig entertainment voor mensen die niet naar de film, concerten of de disco gingen, die eigenlijk geen ander verzetje in hun leven hadden, maar toch begon zijn geweten te knagen. Als jonge tiener had hij al beseft dat het allemaal nep was wat hij deed en was hij zijn geloof in god verloren. Dat hij de gelovigen steeds hel en verdoemenis in het vooruitzicht moest stellen voor het zondigen, kon hij op den duur niet meer verkroppen. Hij besloot er opnieuw een punt achter te zetten, maar nodigde een cameraploeg uit om hem tijdens zijn laatste tournee te volgen.
Wat zijn medewerkers en familie - vader Gortner was weer op zijn schreden teruggekeerd - echter niet wisten, is dat Marjoe volledig open kaart speelde met de documentairemakers. Hij vertelde ze van tevoren precies welke technieken hij zou gaan toepassen om zijn publiek op te zwepen, hoe hij zijn fysieke aantrekkingskracht zou gebruiken om vrouwen week te maken, wanneer hij met onzichtbare inkt een kruis op zijn voorhoofd zou tekenen, dat door transpiratie tijdens een preek plotseling zichtbaar zou worden en hoe je muziek optimaal kon gebruiken om mensen in extase te brengen.
De technieken werkten zoals Marjoe aangekondigd had; mensen schreeuwden de naam van Jezus, spraken in tongen, dansten, vielen 'bevangen van de Heilige Geest' op de grond of barstten simpelweg in tranen uit. Na de extase volgde de collecte. De in vervoering gebrachte gelovigen trokken grif de portemonnee. De camera's registreerden feilloos de religieuze gekte en het op geld beluste bedrog.
Je zou verwachten dat de vrijwillige ontmaskering van Marjoe zou hebben geleid tot een herwaardering van dit soort fenomenen, maar niets is minder waar. Niet alleen in Amerika zijn er
nog vele charlatans actief die geld lostroggelen bij naïeve gelovigen, ook in Nederland zijn er anno 2009 nog 'Marjoes' actief die vergeving en genezing beloven als bron van inkomsten hebben (
hier &
hier bijvoorbeeld). In het beste geval geven ze mensen wat valse hoop, maar in het ergste geval, zie ook
de bijzonder pijnlijke dood van Sylvia Millecam, beletten ze genezing en versterken ze het lijden.
Marjoe Gortner gokte na zijn breuk met zijn leven als predikant op een doorbraak in Hollywood. In feite had hij tenslotte zijn hele leven niets anders gedaan dan acteren. De doorbraak is nooit echt gelukt, al wist hij wat kleine rollen te bemachtigen in onder andere de politieserie Kojak. Zijn roem zou echter voor altijd verbonden blijven met de documentaire Marjoe, die zesendertig jaar na dato jammergenoeg nog steeds actueel is (zie video).
