Advocaat van de Duivel

Nieuwe Atheïsten

In de Verenigde Staten worden ze de New Atheists genoemd; de groep van prominente ongelovigen die in de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001 meer ruchtbaarheid zijn gaan geven aan hun goddeloosheid. Het boegbeeld van de New Atheists is de Britse evolutiebioloog Richard Dawkins, die met zijn The Selfish Gene één van de belangrijkste boeken van de twintigste eeuw schreef.

Dawkins profileert zich de laatste jaren meer en meer als atheïst. Zo maakte hij in 2006 voor Channel Four een documentaireserie met de veelzeggende titel The Root of All Evil?, waarin hij gewapend met microfoon en camera de minder frisse exponenten van het geloof in beeld brengt. In hetzelfde jaar kwam van Dawkins het boek The God Delusion uit, een vuistdikke aanklacht tegen alles wat religieus is.

The God Delusion is in het Nederlands uitgebracht als God als misvatting en ligt al drie jaar lang op de schappen van de betere boekhandels. In het voorwoord schrijft Dawkins hoopvol: 'Als dit boek teweegbrengt wat ik hoop, dan zullen gelovige lezers die het openen atheïsten zijn als ze het weer neerleggen'. Getuige de reacties op zijn boek die professor Dawkins publiceerde op zijn website, zijn bij een aantal gelovigen inderdaad de schellen van de ogen gevallen. Andere gelovigen, waaronder ijskonijn Ann Coulter, zijn minder te spreken over de aanval op hun geloof en wensen Dawkins een eeuwig branden in de hel toe.

Dat Christelijke naastenliefde maar een betrekkelijk begrip is, ondervond ook een andere 'nieuwe atheïst'. Sam Harris begon direct na 9/11 met het schrijven van The End of Faith. Na de publicatie in 2004 stond zijn boek 33 weken in de bestsellerlijst van The New York Times. Ook Harris werd bedolven onder hatemail van gelovige lezers, wat hem inspireerde tot het schrijven van een vervolg getiteld Letter to a Christian Nation.

Waar Richard Dawkins zijn pijlen richt op het Christendom, daar wast Sam Harris vooral de Islam flink de oren. Van alle religies ter wereld zou volgens Harris het Islamitische geloof het meest stuitend zijn en hij onderbouwt zijn betoog met een lawine aan citaten uit de Koran en de Hadith. Maar ook het Christendom en in mindere mate het Jodendom worden door Harris stevig aangepakt, waardoor hij een stuk minder eenzijdig is dan bijvoorbeeld Ayaan Hirsi Ali.

Voor wie kennis wil nemen van de belangrijkste argumenten voor ongeloof, is The God Delusion van Richard Dawkins een uitstekende start. Wie daarna nog hongert naar meer, kan bij Sam Harris prima uit de voeten. Van beide atheïsten is ook een keur aan videomateriaal beschikbaar op websites als YouTube en Google Video. Maar mijn favoriete New Atheist is toch wel de onnavolgbare Christopher Hitchens, het enfant terrible van de Amerikaanse intelligentsia.

De kont tegen de krib

Het is vrijwel onmogelijk om Christopher Hitchens in een hokje te proppen, al bombardeerde het tijdschrift Forbes eerder dit jaar Hitchens tot één van de 25 meest invloedrijke linkse intellectuelen van Amerika. In de jaren zeventig stond Hitchens inderdaad te boek als Marxist en links en nog steeds spreekt hij zijn toehoor aan met 'kameraden', maar datzelfde linkse Amerika kotste hem en masse uit toen hij zijn steun gaf aan de invasie van Irak. En hoeveel linkse intellectuelen zouden een boek schrijven over de familie Clinton met als titel No One Left to Lie to; the Values of the Worst Family? Misschien dat journalist en schrijver Christopher Hitchens nog het best te omschrijven valt als een beroepsquerulant.

Hitchens zuipt en rookt en geniet overduidelijk van de controverses die hij oproept. Was Moeder Theresa een lieve non, die zich onbaatzuchtig inzette voor de armen in de sloppenwijken van Calcutta? Hitchens begs to differ: ze was een fundamentalist, een fanaticus en bovenal een fraudeur, zo betoogt Hitchens in zijn The Missionary Position; Mother Theresa in Theory and Practice. Toen het Vaticaan een jaar na de dood van Moeder Theresa het proces van haar heiligverklaring in gang zette, werd Hitchens overgevlogen om advocatus diaboli te spelen en tegen haar heiligheid te pleiten. Hitchens deed dit graag gratis en voor niets. Het mocht niet baten, Moeder Theresa kreeg haar aureool. 'The bitch got it anyway,' verzuchtte Hitchens dan ook voorafgaand een debat met dominee Al Sharpton.

Zelfs de doorgaans toch onomstreden Mahatma Ghandi moet er bij Hitchens aan geloven. Net op het moment dat India een seculier leider nodig had, die Hindoes en Moslims kon verenigen, kreeg het een rare fakir en goeroe als leider, met als gevolg de opsplitsing van het Indiase subcontinent in drie aparte staten, met een dreigende kernoorlog als het bedenkelijke resultaat. Alhoewel Hitchens Ghandi prijst als het gaat om zijn kritiek op het kastenstelsel, is hij buitengewoon kritisch op het afzweren van de moderniteit door Ghandi. De Mahatma bepleitte een terugkeer naar een pure, Hindoeïstische samenleving gestoeld op primitieve landbouw, die, indien werkelijkheid geworden, het leven zou hebben gekost aan miljoenen Indiërs.

Toen de televangelist Jerry Falwell in 2007 dood werd gevonden in zijn kantoor, werden er op Fox News door de oerconservatieve presentator Sean Hannity wat krokodillentranen geplengd om het heengaan van deze 'oprechte Christen'. Christopher Hitchens werd in de uitzending gehaald om zijn visie op Falwell te geven en dat leverde het volgende, meesterlijke televisiefragment op (zie video). Hitchens windt er wederom geen doekjes om; Falwell was een vulgaire man, een anti-Semiet, een fraudeur en een crimineel. Met de schijnheiligheid van Hannity veegt hij de vloer van de studio aan.



Hitchens houdt er kortom van om tegen heilige huisjes aan te trappen en algemeen aanvaarde 'waarheden' nog eens tegen het licht te houden. Het overal tegenaan schoppen kan wat puberaal overkomen, maar als het met goede argumenten gebeurd, zoals Hitchens dikwijls doet, dan is het tegengeluid absoluut relevant. Toch was ik enigszins verbaasd toen ik het boek God is not Great; How Religion Poisons Everything in handen kreeg. Ik had een scheldkanonnade verwacht, een weinig subtiele schop onder de kont van gelovig Amerika, maar kreeg een buitengewoon erudiet, doorwrocht en vooral humoristisch essay te lezen over het ontstaan en de invloed van religie op de menselijke samenleving.

Een niet zo grote god

De titel van zijn boek verzon Hitchens naar eigen zeggen onder de douche, maar de rest van de inhoud wordt onderbouwd met een indrukwekkende stoet aan filosofen en schrijvers. Hitchens loopt graag te koop met zijn intelligentie en belezenheid, maar nergens wordt het irritant of dweperig. De centrale boodschap van het relaas is dat Hitchens religie ziet als een kinderziekte van de menselijke soort; een kinderziekte die sinds het ontwaken van de beschaving de ontwikkeling van het menselijke zoogdier in de weg staat.

Hitchens maakt met verve korte metten met de ontstaansgeschiedenis van zowel het Jodendom, het Christendom als de Islam, maar ook het Boeddhisme moet het ontgelden. Hij waadt met de lezer door het door god verordonneerde bloedbad in het Oude Testament, maar wijst er op dat het Nieuwe Testament eigenlijk nog kwalijker is; het was tenslotte Jezus Christus die met het concept van de hel op de proppen kwam. Cargo Cults, de Mormonen, televisiedominees, valse verlossers, genitale verminkingen, creationisme en Intelligent Design; Hitchens ontleedt alle aspecten van religie met chirurgische precisie.

Volgens Hitchens hebben mensen een natuurlijke drang zich als slaven te onderwerpen aan sterk leiderschap, waaruit onze behoefte aan een god mogelijk te verklaren valt. Hitchens hoopt overigens dat god niet bestaat, want hij kan zich geen grotere onvrijheid bedenken dan een god die vanaf je geboorte tot aan je dood en daarna zelfs tot in de eeuwigheid al je gedachten en handelingen kent en je daarop beoordeelt. Hij vergelijkt het met het leven in Noord-Korea, waar alles in dienst staat van de verering van de Grote Leider Kim Il Sung en het inperken van de vrijheid van meningsuiting. Alleen kan je aan Noord-Korea nog ontsnappen door te sterven; die mogelijkheid biedt religie je zelfs niet.

Christopher Hitchens neemt zijn atheïsme bijzonder serieus. Hij gaf zijn Brits staatsburgerschap zelfs op om Amerikaan te worden, omdat hij niet kon verkroppen dat zijn ondemocratische staatshoofd ook hoofd was van de Anglicaanse Kerk. In de Verenigde Staten is de scheiding tussen kerk en staat veel beter georganiseerd. De man waaraan dat onder andere te danken valt, is Founding Father Thomas Jefferson, die opriep tot het optrekken van een muur tussen kerk en staat. Op de trappen van het monument voor Jefferson in Washington DC werd Hitchens op de dag van zijn achtenvijftigste verjaardag Amerikaans staatsburger. Tijdens de ceremonie stond zijn grote heldin en goede vriendin Ayaan Hirsi Ali hem bij.

Diezelfde Ayaan Hirsi Ali schreef het voorwoord voor een herdruk van het boek dat van haar, vlak na haar aankomst in Nederland, een atheïste had gemaakt: Het Atheïstisch Manifest van Herman Philipse. Ayaan beschrijft hoe opgelucht en verlicht ze zich voelde, toen ze besefte dat haar religie - en elke religie - onwaar was. Die opluchting en verlichting voelen ook steeds meer Amerikanen. Sinds 1990 is het aantal ongelovigen daar verdubbeld, terwijl de kerken hun aanhang zien afnemen. Het offensief van de New Atheists lijkt zo succes te hebben. Gelukkig maar.