Piraterij

Rum en romantiek

Bij piraten denk je al gauw aan bebaarde rouwdouwers, die met een houten been, een roodverbrande neus en de onvermijdelijke papegaai op de schouder op een nauwelijks zeewaardig barrel de Caribische zeeën onveilig maakten. Hun toekomst reikte doorgaans niet verder dan de eerstvolgende braspartij in de rosse buurten van Tortuga of Port Royal, om maar eens wat roversholen te noemen. De levensverwachting van de gemiddelde piraat zal niet bijster hoog gelegen hebben, maar een lang en veilig leven was dan ook niet het ideaal van de doorsnee zeerover. De beroemde piraat Bartholomew 'Black Bart' Roberts, die naar verluid 470 schepen wist te veroveren, verwoordde het drie eeuwen geleden als volgt:

In an honest service there is thin commons, low wages, and hard labour. In this, plenty and satiety, pleasure and ease, liberty and power [...] No, a merry life and a short one shall be my motto!

De piraten uit de tijd van Roberts roofden hun buit van de vloten van de Europese grootmachten, die de rijkdommen op hun beurt weer door verovering en slavernij verkregen hadden. Ze stalen kortom buit die eigenlijk al gestolen was. Echt fout waren de zeerovers derhalve niet. Sommigen werkten zelfs in opdracht van die Europese grootmachten en werden kapers, zoals onze nationale held Piet Hein, die met de verovering van de Zilvervloot het Spaanse Rijk aan het wankelen bracht. Mede door de zeeroverij van Hein was het binnen een generatie gedaan met de overmacht van de Habsburgers in Europa. Het leverde Hein een ode op in de vorm van een wat kinderlijk liedje dat tot in de late jaren tachtig nog wel eens bij wedstrijden van het Nederlands elftal viel te horen. Invloedrijk waren de piraten in ieder geval wel degelijk.


De zweem van romantiek en avontuur die rond het piratenbestaan hangt, vindt ook zijn weerklank in de populaire cultuur. Erroll Flynn beleefde zijn doorbraak als acteur met zijn rol als piraat in de film Captain Blood (1935), die het ontstaan van een heel nieuw filmgenre inluidde; de piratenfilm. De Pirates of the Caribbean trilogie is een laatste, uitzonderlijk succesvolle exponent van deze misdaadverheerlijking op het witte doek. Ik ben geloof ik wel de enige in de hele wereld die Johnny Depp niet zo overtuigend vind in zijn rol als Jack Sparrow - vermakelijk maar allerminst briljant.

Internationale spierballen

Of de huidige generatie piraten ook ooit deze aandacht ten deel zal vallen lijkt sterk de vraag. Vooral in het kustgebied rond Somalië doen de zeerovers momenteel van zich spreken, maar in een fotoserie van het onvolprezen The Big Picture van The Boston Globe vallen vooral weinig papegaaien, houten benen en flessen rum te ontdekken (zie foto). Broodmagere Somaliërs gewapend met roestige Kalashnikovs wisten al tientallen schepen te enteren en streken alleen al in 2008 meer dan 150 miljoen dollar aan losgeld op. Het is een erg lucratieve bezigheid, dat zeeroven.


De piraten wisten al enkele opmerkelijke vangsten op hun naam te schrijven. Zo kaapten ze in 2006 een vrachtschip uit de Oekraïne en in het vrachtruim troffen ze 33 Russische T72-tanks aan, genoeg om een bataljon te bewapenen, met als eindbestemming Kenia. In januari werd het Nederlandse schip Nedlloyd Barentsz aangevallen met onder andere raketwerpers, maar een haastig opgetrommelde Russische gevechtshelikopter wist de piraten al snel te verjagen, tot opluchting van de 35-koppige bemanning. Vorige week nog vielen de piraten per abuis een Duits marineschip aan, maar moesten hun wat onhandige vergissing met gevangenschap bekopen.

Ongeveer 20 procent van de wereldhandel wordt voor de kust van Somalië verscheept. De grootmachten van de wereld hebben er derhalve alle belang bij de piraterij zo snel mogelijk de kop in te drukken. Dit leidde al tot een aantal opmerkelijke ontwikkelingen. Zo voer voor het eerst een vloot marineschepen onder de vlag van de Europese Unie uit. In Frankrijk en Groot-Brittannië wordt Operatie Atalanta, zoals de missie gedoopt is, al bejubeld als een belangrijke stap in de richting van een gezamenlijk Europees defensiebeleid. Met dank aan de piraten dus.

Ook China maakt van de gelegenheid gebruik om de spierballen te rollen en stuurde voor het eerst een kleine vloot marineschepen de internationale wateren in. Voorheen verdedigde de Chinese marine enkel de territoriale wateren, maar dankzij de piraten mag Beijing dat kunstje nu ook vertonen voor de kust van Somalië. Het is voor het eerst sinds de vijftiende eeuw dat China zijn zeemacht naar Afrika stuurt; destijds zeilde een enorme vloot onder leiding van admiraal Zheng He, die zijn sporen had verdiend met het genadeloos afrekenen met piraten voor de Zuidoost-Aziatische en Chinese kust, van China naar Afrika en weer terug. Vijfhonderd jaar na dato mag de Chinese marine laten zien dat ze het kunstje nog niet verleerd zijn.

Zelfs Japan stuurde onlangs twee marineschepen naar Somalische wateren, ondanks dat de Japanse grondwet elke inzet van militaire middelen buiten het eigen grondgebied verbiedt. De Japanse schepen mogen dan ook alleen waarschuwingsschoten lossen tegen de piraten. Er bestaat echter een gerede kans dat binnenkort de Japanse grondwet wordt aangepast om gericht schieten mogelijk te maken. Met dank weer aan de piraten. Ook marineschepen uit de Verenigde Staten, India en Rusland dobberen rond in het bedreigde vaarwater. Wat improvisatorisch gewapende bendes in gammele vissersbootjes brengen kortom nogal wat te weeg in de hoofdsteden van de wereld.

Lege zeeën en volle vaten

De piraterij in de Somalische wateren duurt al bijna anderhalf decennium. Na de afzetting van Mohamed Siad Barre in 1991 is Somalië vervallen in anarchie. Eén van de gevolgen van het wegvallen van een centrale overheid was de onmacht de eigen kustwateren te controleren. Sindsdien wordt de regio overspoeld door illegale vissersboten, die het vooral gemunt hebben op de daar rondzwemmende scholen tonijn. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties waren er alleen al in 2008 zo'n 700 illegale vissersboten actief in Somalische wateren. De zee wordt er vrij letterlijk leeggevist. Tegen die vissersboten treden de oorlogsvloten niet op.


De Somalische vissers zijn hier met name de dupe van; de visserij is hun enige bron van inkomsten. Hun piraterij richtte zich in eerste instantie dan ook alleen op de vreemde vissersboten, maar inmiddels vallen ze alles aan waar ze brood, of eigenlijk vis, in zien, met alle internationale consternatie als gevolg.

Maar illegale visserij is niet het enige resultaat van het Somalische machtsvacuüm. De tsunami die met kerst 2004 honderdduizenden mensenlevens eiste, bereikte ook de Somalische kust. De vloedgolf verwoestte niet alleen vele vissersboten en kustdorpen, maar spoelde ook vaten zwaar verontreinigd afval aan land. De vaten braken open, met als gevolg dat honderden Somaliërs ziek werden en er sinds 2004 een toename in het aantal misvormde baby's zichtbaar is. De boosdoeners zouden Europese bedrijven zijn, die het zwaar verontreinigde (kern-)afval van onder andere ziekenhuizen loosden in het onbewaakte kustwater van Somalië.

De Somalische piraten zijn hun acties dan ook niet als een misdaad. Die misdaad, zo beredeneerde piraat Sugule Ali in een vraaggesprek met de New York Times, werd al begaan door de internationale gemeenschap, door geen actie te ondernemen tegen de illegale visserij en kernafval te dumpen voor de Somalische kust. Volgens de heer Sugule fungeren de Somalische piraten als een soort van kustwacht en moet het betaalde losgeld gezien worden als een vorm van belastingen voor de illegale visvangst en het dumpen van afval. Sugule was duidelijk niet onder de indruk van de internationale flottieljes die opstoomden richting zijn geboorteland. 'You only die once,' zei hij en die uitspraak doet wel een beetje denken aan die van Bartholomew Roberts.

Piraten als Bartholomew Roberts en kapers als Piet Hein worden tegenwoordig gevierd als helden, omdat ze de gevestigde orde uitdaagden en aan het wankelen wisten te brengen. Zoveel zullen de Somalische piraten niet teweeg kunnen brengen, maar wie weet zal er in het jaar 2525 ook een liedje in de voetbalstadions van Somalië worden gezongen ter ere van één van de piraten, die zo heldhaftig de grootmachten op aarde wist te tergen. Wat zou 'zijn daden benne groot' in het Somalisch zijn?...