This Bitter Earth

Afgelopen zaterdag mocht de Amerikaanse fotografe Darcy Padilla haar favoriete kunst- en cultuuruitingen aanprijzen aan Volkskrantlezers in de wekelijkse rubriek 'Onze gids van de week'. Ik had nog nooit van Padilla gehoord, maar was direct gegrepen door de mooie inleidende woorden van Karolien Knols:

Voor iedereen die nog nooit van haar had gehoord: zoek maar eens op YouTube. Darcy Padilla, Family Love. Om te huilen zo mooi. Een achttien jaar durend fotoproject over het leven van Julie Baird, samengevat in een filmpje van vijf minuten, met de stem van Dinah Washington eronder, ze zingt This Bitter Earth, alsof de foto's nog niet hard genoeg aankomen.

Padilla komt Baird in 1993 tegen in het Ambassador Hotel in San Francisco. Anders dan de naam wellicht doet vermoeden, is het hotel vooral een opvangplek voor de allerarmsten en verslaafden, zoals Julie Baird.

Baird is dan pas 18, verslaafd aan heroïne, besmet met hiv en net moeder geworden. As Darcy Padilla haar ziet in de lobby van het hotel, heeft Julie Baird een baby van acht dagen op haar arm.

De ontmoeting resulteert in The Julie Project waarvoor Padilla in 2015 de World Press Photo voor beste langdurige fotoproject krijgt toegekend. Tijdens de achttien jaar dat Padilla Baird mag volgen, krijgt Julie nog vijf kinderen van verschillende vaders, waarvan ze alleen Melissa, -  een meisje dat met haar krullen soms wel erg doet denken aan mijn eigen dochter Hannah -, niet hoeft af te staan.

Aangrijpend? Zeker, maar het is ook bijzonder om te zien hoe bewegende beelden worden stilgezet in een foto, die vrijwel op hetzelfde moment gemaakt wordt. De foto is letterlijk indrukwekkender is dan de film. De kracht van fotografie wordt zo nogmaals onderstreept.



Opmerkelijk is de relatie die Padilla en Baird opbouwen. Als Baird in 2010 wordt verzorgd in een hospice, vraagt Padilla zich af of ze haar sterven wel mag vastleggen. Daar hadden ze het nog nooit over gehad, zo legt ze in deze korte documentaire van World Press Photo uit.


Darcy Padilla (2015 Photo Contest) from World Press Photo on Vimeo.

'Darcy, jij bent het langste in mijn leven geweest. Je mag doen wat je maar wilt,' antwoordde Julie Baird. Ze overlijdt datzelfde jaar.

(Lees ook Het meisje en de gier over de Zuid-Afrikaanse fotograaf Kevin Carter)

Grootsteedse duizeligheid

Wat zou je doen als je een miljoen wint? Ik zou een nieuwe camera kopen en een paar lenzen en dan wereldsteden fotograferen, zoals Vivian Meier dat haar hele leven stiekem deed, of Michael Wolf, die kijkt zoals ik wil leren kijken.

De grote stad is een magische mierenhoop van menselijke diversiteit, die 's nachts verandert in een omgevallen kerstboom met miljoenen lichtjes. Het zijn de steden waar vooruitgang de ruimte krijgt, in tegenstelling tot het platteland, of de natuur, waar de ruimte juist verlammend lijkt te werken. Onrust is een belangrijke voorwaarde voor innovatie, zo lijkt het.

'Verhuis noorderlingen naar de grote stad', zo bood publicist en econoom Heleen Mees een in het noorden weinig populaire oplossing voor de door gaswinning ontstane bevingsproblematiek. Volgens Ed Glaeser, hoogleraar economie aan Harvard University, zo schrijft Mees "groeien grote steden harder, omdat steden de sterke punten van mensen uitvergroten. Steden zetten aan tot innovatie door persoonlijke interactie, ze trekken talent aan en scherpen het door onderlinge competitie. Steden stimuleren ondernemerschap en faciliteren sociale en economische mobiliteit."

Veel van wat wij als beschaafd beschouwen is ontstaan in steden. Democratie, filosofie en wetenschap zijn geworteld in de Griekse stadstaten, de poleis, uit de Oudheid. En volgens de Amerikaanse historicus Russell Shorto vormt Amsterdam de bakermat van onze moderne vrijheden. De Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber trekt wereldwijd volle zalen met zijn bewering dat steden, niet staten, de oplossing kunnen bieden voor mondiale problemen als klimaatverandering. In New York ontstond de jazz, niet in Surhuisterveen.

Whitman
Misschien verwoordde de Amerikaanse dichter Walt Whitman (1819-1892) die bewondering voor de grote stad het mooist in zijn gedicht The Great City:

The place where a great city stands is not the place of stretch'd wharves, docks, manufactures, deposits of produce merely,
Nor the place of ceaseless salutes of new-comers or the anchor-lifters of the departing,
Nor the place of the tallest and costliest buildings or shops selling goods from the rest of the earth,
Nor the place of the best libraries and schools, nor the place where money is plentiest,
Nor the place of the most numerous population. 

Where the city stands with the brawniest breed of orators and bards,
Where the city stands that is belov'd by these, and loves them in return and understands them,
Where no monuments exist to heroes but in the common words and deeds,
Where thrift is in its place, and prudence is in its place,
Where the men and women think lightly of the laws,
Where the slave ceases, and the master of slaves ceases,
Where the populace rise at once against the never-ending audacity of elected persons,
Where fierce men and women pour forth as the sea to the whistle of death pours its sweeping and unript waves,

Where outside authority enters always after the precedence of inside authority,
Where the citizen is always the head and ideal, and President, Mayor, Governor and what not, are agents for pay,
Where children are taught to be laws to themselves, and to depend on themselves,
Where equanimity is illustrated in affairs,
Where speculations on the soul are encouraged,
Where women walk in public processions in the streets the same as the men,
Where they enter the public assembly and take places the same as the men;
Where the city of the faithfulest friends stands,
Where the city of the cleanliness of the sexes stands,
Where the city of the healthiest fathers stands,
Where the city of the best-bodied mothers stands,
There the great city stands.

Wat hij precies met die 'cleanliness of the sexes' bedoelde is een mij een raadsel, want Whitman snoepte zelf van twee walletjes, zo gaan de geruchten. Hij publiceerde slechts één bundel, Leaves of Grass, maar die maakte hem wel tot een icoon van de Amerikaanse negentiende-eeuwse literatuur.

Whitman zette de letters voor de eerste druk zelf, zo las ik onlangs in het mooie korte verhaal Ghosts uit de New York Trilogy van Paul Auster, in Orange Street, Brooklyn Heights te New York.

Waar anders ook?

Urban vibe

Totdat ik die miljoen gewonnen heb, moet ik het doen met wat andere fotografen vastleggen. Fotowebsite Flickr, waar ik ook zelf mijn foto's plaats, biedt de mogelijkheid groepen te maken rond een bepaald thema. In 2013 begon ik een groep met de titel Urban Vibe, om al die foto's die de wereldwijde grootsteedse duizeligheid vastleggen, een plaats te bieden.

Inmiddels telt de groep meer dan 150 leden en staan er duizenden, soms prachtige foto's in van wereldsteden.











Én een paar van Groningen.



***

Het meisje en de gier

Een tijdje geleden alweer kwam ik op een discussieforum een onderwerp tegen over historische foto's. In het onderwerp waren enkele tientallen, veelal beroemde foto's geplaatst van belangrijke historische gebeurtenissen. Met een beetje googlen kan je blijkbaar het belangrijkste beeldmateriaal uit de afgelopen eeuw zo op je beeldscherm toveren.

Een groot aantal van de daar geplaatste foto's heb ik toen gedownload; de knieval van de Duitse bondskanselier Willy Brandt bij het monument voor de opstand in het ghetto van Warschau, de soldaat van het Rode Leger die in 1945 de Sovjetvlag heen en weer zwaait op de Reichstag in Berlijn, Neil Armstrong op de maan, het naakte Vietnamese meisje met de verbrande rug dat huilend wegrent na een luchtaanval met napalmbommen, de ontploffing van de eerste kernbom in de woestijn van Nieuw-Mexico en nog vele andere.

Bondskanselier Willy Brandt's indrukwekkende spijtbetuiging in Warschau in 1970. 

Eigenlijk was het vrij nutteloos; de foto's zijn zo te vinden op internet, maar blijkbaar had ik toen het plan opgevat om een persoonlijk archief op te zetten. Afijn, de eerste, volledig rationele mens moet nog geboren worden, zullen we maar zeggen.

Foto gier meisje
Vanmiddag kwam ik het mapje met de foto's weer tegen. Door een gebrek aan geheugen was ik genoodzaakt een aantal bestanden te wissen. Het nutteloze fotoarchief was een belangrijke kandidaat om in de prullebak te verdwijnen. Toch keek ik nog even voor de zekerheid. De meeste foto's kon ik direct in hun historische context plaatsen. Eén ervan echter niet.

Het is een nogal schokkende foto. Je ziet een klein zwart kindje voorovergebogen zitten in het zand. Het heeft een opgezwollen buik en dunne armpjes. Je kunt de ribben tellen als je goed kijkt. Wat de foto schokkend maakt, is de gier die een paar meter verderop zit te wachten tot het kindje bezwijken zal. Ik had geen idee waar en wanneer de foto genomen was.

Ik was toch wel nieuwsgierig geworden en begon wat zoektermen in te voeren in Google. Uiteindelijk kreeg ik een nuttig resultaat bij de combinatie 'foto gier meisje'. Het was een recensie van de tentoonstelling The shooting gallery in het Huis aan de Werf in 2005.

Over de foto werd alleen het volgende geschreven:

Zijn prijswinnende foto van een meisje in de woestijn, met naast haar een geduldig wachtende gier, zorgt voor ophef. Hij heeft het meisje niet geholpen, zo schijnt het. Hij heeft de foto geschoten, en is gewoon doorgegaan, op zoek naar het volgende plaatje. Hij raakt alles kwijt, mensen veroordelen hem.

Wat verder speurwerk leverde het volgende op.

Kevin Carter
De fotograaf van de foto, de Zuid-Afrikaan Kevin Carter, begon zijn loopbaan in 1983 als sportfotograaf voor de Johannesburg Sunday Express. Toen in de loop van 1984 rellen uitbraken in de townships rond Johannesburg, zei hij de sportfotografie vaarwel en sloot hij zich aan bij een groep jonge, idealistische fotografen van de Johannesburg Star, die zich net als Carter ongemakkelijk voelden bij het Apartheidsregime en het lot van de zwarte bevolking in beeld wilden brengen.

Zijn afkeer voor het geïnstitutionaliseerde racisme in Zuid-Afrika was ontstaan in zijn diensttijd. Nadat Kevin het had opgenomen voor een zwarte ober, werd hij in elkaar geslagen door een politieman, die hem ook nog uitschold voor kaffir-boetie, 'nikkervriendje'. Carter deserteerde en vluchtte naar Durban; hij wilde dít regime niet verdedigen.

Kevin, die zijn naam veranderd had in David, vond in Durban een baantje als discjockey. Nadat hij daar was ontslagen, durfde hij zijn ouders niet meer onder ogen te komen. Kevin slikte een cocktail van slaappillen, kalmeringsmiddelen en rattegif door en overleefde de zelfmoordpoging maar ternauwernood.

Hij keerde terug en meldde zich weer bij het leger voor het restant van zijn dienstplicht. Aan het einde van zijn diensttijd raakte hij gewond bij een bomaanslag van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), waarbij ook 19 doden vielen. Na zijn diensttijd vond hij werk in een fotozaak en van het één kwam het ander; hij werd fotograaf.

Met gevaar voor eigen leven trok Kevin Carter de sloppenwijken binnen. Het fotograferen in de townships werd totdantoe uitsluitend gedaan door zwarte fotografen, simpelweg omdat blanken er hun leven niet zeker waren. Het gevaar werd alleen maar groter toen in 1990 een burgeroorlog uitbrak tussen het ANC en de door de Zoeloe's gesteunde Inkatha Freedom Party. De strijd werd gestreden tussen extreem gewelddadige, rivaliserende bendes die gewapend waren met Kalasjnikovs, speren en bijlen. Over en weer werd er gemoord en regelmatig escaleerde het moorden in massaslachtingen.

Kevin Carter in het Alexander township; achter hem zoekt een aanhanger van het ANC dekking achter de deksel van een vuilnisbak.

De 'Bang Bang Club'
Om het gevaar beter het hoofd te kunnen bieden, vormde Carter een team met Ken Oosterbroek van de Johannesburg Star en twee freelance fotografen: Greg Marinovich en Joao Silva. De vier waren zo succesvol in het vastleggen van het geweld, dat ze door een Zuid-Afrikaans tijdschrift de 'Bang Bang Club' werden gedoopt. Naast de dreiging van de bendes, werden de vier talloze malen gearresteerd door de Zuid-Afrikaanse politie.

Silva beschreef voor Time Magazine een tafereel dat illustratief was voor wat de Bang Bang Club vrijwel dagelijks meemaakte:

At a funeral some mourners caught one guy, hacked him, shot him, ran over him with a car and set him on fire...We were lucky to get away.

Carter wist als eerste fotograaf een foto te maken van een wel erg wrede vorm van executeren, het zogenaamde necklacing. Bij deze vorm van executie krijgt het slachtoffer een autoband gevuld met benzine om zijn nek gelegd. Vervolgens wordt de autoband in brand gestoken. De executies werden uit naam van het ANC uitgevoerd, al veroordeelde de top van de partij deze methode - op Winnie Mandela na. De foto haalde de voorpagina's van de wereldpers.

Voor zijn fotografie won Marinovich in 1990 de prestigieuze Pullitzer Prijs. Dit succes betekende extra aandacht voor 'The Bang Bang Club', maar er werd ook meer druk op de schouders van Carter gelegd. Marinovich had met het winnen van de prijs de lat een stuk hoger gelegd.

Daarnaast begonnen de gewelddadigheden die Kevin dagelijks meemaakte hun tol te eisen. Hij rookte marihuana om aan de beelden te ontsnappen en stapte later over op Mandrax, een verboden kalmeringsmiddel dat methaqualon bevat.

Soedan
De foto van het meisje en de gier maakte Kevin Carter echter niet in de townships van Zuid-Afrika. In 1993 vloog hij met Joao Silva naar Soedan om daar een fotoreportage te maken over de hongersnood in het toen al door burgeroorlog verscheurde land.

Aangekomen in het dorpje Ayod begonnen hij en Silva foto's te maken van de uitgehongerde mensen. Na een tijdje liep Carter het dorpje uit en het verdorde grasland in om bij te komen van wat hij gezien had. Plotseling hoorde hij dichtbij een hoge stem zacht jammeren. Hij zag het meisje voorovergebogen in het zand liggen. Uitgeput worstelde ze zich een weg naar een nabijgelegen hulppost. Een schijnbaar goed doorvoede gier wachtte zijn kans af. Kevin maakte de foto die jaren later op mijn harde schijf belandde.


(Klik op de foto voor de grote versie)( bron)

Nadat Kevin Carter de foto gemaakt had, verjoeg hij de gier, maar hij liet het meisje aan haar lot over. Het is niet bekend of ze de hulppost heeft kunnen bereiken. Carter is weggelopen, is onder een boom gaan zitten, heeft een sigaret aangestoken en is vervolgens in huilen uitgebarsten.

Erkenning en depressie
Nadat de New York Times de foto geplaatst had, kreeg de redactie honderden reacties van lezers binnen. Wat was er met het meisje gebeurd? De redactie moest het antwoord schuldig blijven.

De foto leverde Kevin Carter de Pullitzer Prijs op. Op 13 april 1994 kreeg Carter het nieuws te horen. Op 18 april dook de Bang Bang Club zonder Kevin de townships weer in om te doen wat ze altijd hadden gedaan; foto's maken. Kevin's beste vriend Ken Oosterbroek werd die dag dodelijk getroffen door een kogel. Greg Marinovich raakte zwaar gewond.

Het was de laatste druppel. Kevin Carter stortte defintief in. Hij begon openlijk over zelfmoord te spreken. Zijn drugsgebruik nam weer toe en hij werd het huis uit gezet door zijn vriendin.

Joao Silva maakte deze foto van de dodelijk getroffen Ken Oosterbroek (bron).

Op 23 mei 1994 nam Carter de Pullitzer Prize in ontvangst. Op 27 juli reed hij zijn auto naar de oever van de Braamfonteinspruit, een rivier waar hij als kind vaak speelde, verbond een slang aan zijn uitlaat en hing het andere uiteinde van de slang door het raam aan de passagierszijde van de auto en startte de motor...

Kevin Carter werd 33 jaar oud. Op zijn lichaam werd een afscheidsbrief gevonden. Kevin schreef:

I am haunted by the vivid memories of killings & corpses & anger & pain...of starving or wounded children, of trigger-happy madmen, often police, of killer executioners...I have gone to join Ken if I am that lucky.

De foto van het meisje en de gier werd een icoon van de staat waarin Afrika verkeerde en ook nu nog verkeert; die van honger, oorlog en lijden. Het is het vergeten continent. Afrika haalt de televisiejournaals en de voorpagina's van de kranten niet. Blijkbaar hebben we het al afgeschreven.

Had Kevin Carter het meisje moeten helpen? Op moeten tillen, troosten en naar de hulppost moeten dragen? Misschien wel. Het is makkelijk en wellicht daarom niet wenselijk om een oordeel te vellen vanuit je luie stoel. Wat Kevin in de loop der jaren door zijn lens gezien en vastgelegd heeft is onvoorstelbaar. Hij ging er zelf uiteindelijk aan onderdoor. Zijn erfenis is echter van onschatbare waarde. Laten we hem daarop waarderen.

Over Kevin
In 2006 werd er een korte documentaire over Kevin Carter en de foto van het meisje en de gier gemaakt: The Death of Kevin Carter. De documentaire werd genomineerd voor een Oscar en won diverse prijzen op de verschillende filmfestivals. De twee leden van de Bang Bang Club die het overleefden, Greg Marinovich en Joao Silva, schreven een boek over hun ervaringen: The Bang Bang Club.

Ook diverse bands wijdden een nummer aan Kevin Carter, waaronder de The Manic Street Preachers. De wat potsierlijke videoclip valt via YouTube te bekijken.

De map met de historische foto's heb ik uiteindelijk toch maar bewaard.

***